6. tannarxni xarajat moddalari bo’yicha tahlili

SOTISH XARAJATLARI
Sotish xarajatlari «Mahsulot (ish bajarish, xizmat ko‘rsatish)lar ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalar- shakllanish tartibi to‘g‘risida»gi Nizomga muvofiq to‘g‘ridan to‘g‘ri korxona faoliyati natijaviyligi bilan bog‘lanishi tartiblangan. Sotish xarajatlari mahsulotlarni xaridor va buyurtmachilarga ortib jo‘natish va sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlarni o‘z ichiga oladi. Sotish xarajatlarini ish haqi xarajatlari, ish haqidan ajratmalar, material xarajatlari, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizat-siyasi, reklama xarajatlari, ish va xizmatlar, boshqa xarajat moddalari bo‘yicha tarkiblash va tahlil etish mumkin. Sotish xarajatlarining qoplanishi korxonaning dastlab hisob foydasidan amalga oshiriladi. Mahsulotlarni sotish bir qancha xarajatlarni keltirib chiqaradi va mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlardan farqli o’laroq mahsulotlarni sotish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar sotish xarajatlari deyiladi. Sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  mol yuboruvchi korxona hisobidan preyskurantlarga yoki shartnoma shartiga binoan qilingan idish va joylash (qadoqlash va o’rash), (o’rash qog’ozlari, taxtachalar, kanoplar) xarajatlari;
  

• ulgurji baho franko – yuklab jo’natish bekati usulida (yuklash, yetkazib berish, tushirish) belgilangan hollarda mol yuboruvchi hisobidan mahsulot sotish bo’yicha qilinadigan transport xarajatlari;

  
  

• korxonaning moliyaviy rejasida nazarda tutilgan mahsulot sotish bo’yicha boshqa xarajatlar.

  
  

Тayyor mahsulotlar omborga qabul qilingandan keyin qadoqlangan va o’ralgan hollarda, idish xarajatlari sotish xarajatlariga kiritiladi.

Agar qadoqlash sexlarda mahsulotlarni omborga topshirishga qadar bajarilgan bo’lsa, idishlar qiymati mahsulotlarni ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi. Nizom binoan bu xarajatlar 9410 «Sotish xarajatlari» schyotida hisobga olinadi³¹. Bu schyot tranzit bo’lib aktiv schyotlarga mansub, oy boshiga unda qoldiq bo’lmaydi; debet aylanmasi mahsulotni jo’natish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarni ko’rsatadi, kredit aylanmasi esa hisobot oyida foydani kamaytirishga o’tkazilgan summalarni ko’rsatadi. 9410- schyoti bo’yicha ochilgan schyotlarning analitik hisobi debet va kredit oborotlari bo’yicha hisobot oyi va yil boshidan jamlanib keluvchi xarajat summalarini moddalari bo’yicha ko’rsatgan holda 15- qaydnomada yuritiladi Bu, o’z navbatida, mahsulot sotish xarajatlarini tahlil qilish va hisobot tuzishni osonlashtiradi. Bu schyotlarning debet oborot summalari 1, 2, 7, 10/1- jurnal – orderlarda aks ettiriladi, kredit oborot summalari esa – 11- jurnal – orderda. Noishlab chiqarish xarajatlar har oyda to’liq summada quyidagi yozuv bilan moliyaviy natijalarga o’tkaziladi: Dt 9910 «Yakuniy moliyaviy natija», Kt 9410- «Sotish xarajatlari» schyoti.
Ma’muriy xarajatlarqatoriga korxona boshqaruvi bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar kiritiladi va ularning korxona sarflari tarkibidagi salmog‘i sezilarli ulushni tashkil etadi. Bu bevosita rahbarlar va boshqa-ruv apparatining xizmat xarajatlaridir. Boshqa umumxo‘jalik xarajatlariqatoriga yuqoridagi tarkibga kiritilmagan xarajatlar – ishlab chiqarishni takomillashtirish, o‘zlashti-rish va yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar kiritiladi. Sotish hajmi - kompaniya faoliyatining eng muhim ko'rsatkichi, ma'lum vaqt ichida sotilgan tovarlar va xizmatlarni to'lashda kompaniyaning hisob raqamlariga tushgan pul miqdori. Sotish hajmi Shuningdek, ko'pincha yalpi daromad (sotish) yoki mahsulot sotishdan olingan daromadlar deyiladi. Yalpi tarzda sotish hajmi kredit bo'yicha savdo ham kiritilgan.
Savdo ko'rsatkichlarini shakllantiradigan asosiy qism - bu savdo-sotiqning o'zi, ya'ni naqd pul evaziga tovarlar yoki xizmatlarni etkazib berishdan iborat bo'lgan savdo bitimi. Savdo muntazam va buxgalteriya maqsadlarida amalga oshiriladi sotish hajmi joriy savdo, qayta sotish (endi ishlab chiqarilmaydigan tovarlarni sotish) va asosiy bo'lmagan sotuvlarga bo'linadi. Buxgalteriya hisobida " Sotish hajmi»Kompaniyaning odatdagi savdo operatsiyalaridan faqat naqd pul tushumlarini amalga oshiring, qolgan tushumlar daromadlar to'g'risida hisobotda« boshqa daromadlar »ustunida alohida qayd etiladi. Tozalash sotish hajmi Qo'pol sotish hajmi kompaniya mijozlariga berilgan chegirmalar va imtiyozlarni hisobga olmasdan va xaridor tomonidan qaytarilgan tovarlar narxini minus bilan. Tozalash sotish hajmi savdo operatsiyalari samaradorligini baholash va kompaniyaning rivojlanish tendentsiyalarini prognoz qilishda muhim ko'rsatkichdir. Shubhasiz balandroq sotish hajmi, daromad qancha ko'p bo'lsa, demak kompaniyaning foydasi ham oshadi. Ammo shunday vaziyatlar ham bor sotish hajmi tushadi. Bunday holda, kompaniya turli yo'llar bilan harakat qilishi mumkin. Ko'tarishning eng oson usuli sotish hajmi - tovarlar narxini ko'tarish. Bu yo'qotishni qoplaydi, ammo bu usuldan foydalanish faqat qimmat butiklarda sotiladigan nufuzli mahsulot uchun oqlanadi. Doimiy do'kon uchun bunday harakat sotishni yanada pasayishiga olib kelishi mumkin, chunki xaridorlar soni kamayadi. Mijozlar sonini ko'paytirish orqali sotishni ko'paytirishingiz mumkin. Bunga erishish uchun siz do'konga ko'proq tashrif buyuruvchilarni jalb qilishingiz kerak, bu reklama tadbirlari va aksiyalariga sarmoya kiritishni anglatadi. Bular byudjet mablag'lari bo'lishi kerak, chunki yuqori reklama xarajatlari qoplanmaydi. Siz narxlarni pasaytirish va assortimentni optimallashtirish, mijozlarga xizmat ko'rsatish madaniyatini oshirish orqali yangi mijozlarni jalb qilishingiz mumkin. Bu, shuningdek, do'konda takroriy xaridlar sonini ko'paytiradi va shunga mos ravishda sotish hajmi. Savdoni ko'paytirishning yana bir usuli - do'konda xaridlarning o'rtacha miqdorini ko'paytirish. Bu erda tovarlarni hisoblash va qo'shimcha va tegishli mahsulotlarni sotishni ko'paytirish yordamga keladi. Qoida tariqasida, bu ko'paytirilishi mumkin sotish hajmi 20-25% juda tez, yangi mijozlarni jalb qilmasdan, lekin assortimentni kengaytirishga mablag 'kiritishga to'g'ri keladi.
Savdo hajmi - kompaniyaning asosiy ko'rsatkichidir. Bu sotilgan mahsulotning haqiqiy birlik sonida yoki tovar sotilganidan keyin kompaniya hisobiga tushgan mablag'larning umumiy miqdorida ifodalanishi mumkin. Iqtisodiy tahlilda yalpi, sof, maqsadli va tanqidiy OP hisoblanadi. Ko'rsatkich foyda, xarajatlar, tanaffus nuqtasini tahlil qilishda qo'llaniladi. Axborot manbai moliyaviy hisobotlar, dastlabki buxgalteriya hujjatlari, boshqaruv hisobi ma'lumotlari.
 
Har qanday kompaniya faoliyati natijalarini aks ettiruvchi markaziy ko'rsatkich savdo hajmi hisoblanadi. Bu kompaniya yaratgan va sotgan qancha mahsulot, ish va xizmatlarni ko'rsatadi. Foyda va biznes qiymati natijaga bog'liq. Mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) sotish - bu tashkilot faoliyatidagi mablag'lar aylanishining yakuniy bosqichi.Mahsulotni sotish faktini aks ettirishda, bir tomondan, tayyor mahsulotni tashkilotdan real ravishda chiqarib yuborilishi (jo'natilishi) ko'rsatilishi kerak, boshqa tomondan esa naqd pul yo'qligini aniqlash kerak. (yoki boshqa) mahsulot sotib oluvchilardan olingan mablag'lar, uni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari. Shunday qilib, buxgalteriya hisobida mahsulotni sotishdan olingan moliyaviy natijani (daromad va xarajatlar nisbati) hisoblash kerak. Bunday holda, moliyaviy natija foyda yoki zarar bo'lishi mumkin. Sotishdan olingan moliyaviy natija sotilgan mahsulotning tushumi va uning miqdori o'rtasidagi farq:
Byudjetga to'lanishi kerak bo'lgan tushumning bir qismi sifatida xaridordan olingan QQS;
Sotilgan haqiqiy mahsulot; Hisobot davri uchun amaldagi umumiy xarajatlar, agar ular 90 «Sotish» hisobiga to'g'ridan-to'g'ri chiqarilgan bo'lsa; Hisobot davridagi real sotish xarajatlari miqdori. savdo ko'rsatkichlari biznes tsikl nuqtai nazaridan "tasodif ko'rsatkichi" sifatida tavsiflanadi, ya'ni. uning tebranishlari biznes tsiklining o'zgarishiga to'g'ri keladi. Ammo tsiklik tebranishlar ahamiyatsiz; retsessiya boshlanganidan keyin ham iste'molchilar sotib olishlari ko'payishi mumkin. Har yili chakana savdo hech qachon rad etilmaydi. Har yili minimal o'sish (0.9%) 1991 yilda qayd etilgan. Bundan tashqari, oylik chakana savdo tabiiyki, hatto tanazzul paytida ham o'sib bormoqda. Chakana savdo va biznesni bog'lashning eng yaxshi usuli - bu oylik savdoni chakana o'sish sur'ati bo'yicha hisoblash. Ko'p oylarda o'sish kuzatiladi, ammo retsessiya paytida ular kichiklashadi va sotuvlar tez-tez bo'lib turadi.
Quyida sotish xarajatlarini schyotlarda aks ettirish chizmasini keltiramiz.
9410 «Sotish xarajatlari» schyoti