6-mavzu: Mehnat unumdorligi Reja

6-mavzu: Mehnat unumdorligi
Reja:

1. 
   Mehnat unumdorligining mohiyati va ahamiyati
   
2. 
   Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlari va hisob usullari
   
3. 
   Mehnat unumdorligining oshirish omillari
   

1.Mexnat unumdorligining mohiyati va axamiyati.
Inson har doim farovon yashashga intilib kelgan .Buning uchun esa mahsulotlarni va hizmatlarni ko‘plab va sifatli ishlab chiqarish zarur.Resurslar kamyob bo‘lganidan ularni tejab-tergab ishlatish lozim.Bu esa o‘z navbatida mehnat unumdorligini (Mu) ni oshirishni talab qiladi.
Mu-xodimlar mexnat faoliyati samaradorligining ko‘rsatkichi bo‘lib ,insonning vaqt birligida ma’lum miqdorda mahsulot va hizmatlarni yarata olishidir.
Sanoatda mexnat unmdorligini oshirish bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarish samaradorligining eng muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi,chunki ishlab chiqarish jarayonida material va pul xarajatlarini tejash ,shuningdek korxona va firma faoliyatini birmuncha yuksak pirovard natijalariga erishishiga sabab bo‘ladigan omillaridan biridir.
Mu-ning o‘sishi deyilganda mao‘sulot birligi uchun birligi uchun sarf bo‘ladigan ish vaqtini kamaytirish tushuniladi.
Mu o‘sishining iqtisodiy axsmiyati shundan iboratki ,ishlab chiqarish hajmini oshishida mahsulotlarga sarflanadigan xarajatlarning kamayishida va halq farovonligini yahshilashda asosiy manba bo‘lib hisoblanadi.
Ishlab chiqarilgan mahsulotning hajmi va milliy daromadning o‘sishi ikkita omil ta’sirida amlga oshiriladi:
birinchisi-ishlab chiqarishning moddiy doirasida ishlovchilar sonining oshishi bo‘lsa,
ikkinchisi-mexnat unumdorligining o‘sishidir.


2. Mexnat unumdorligi ko‘rsatkichlari va hisob usullari.
Mehnat unumdorligi jonli mexnat hissasini ko‘rsatadi va quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Mu=M/Sj
Bu erda:M-mahsulot hajmi;
Sj-jonli mexnat sarfi.
Mu individual va ijtimoiy mexnat unumdorligiga bo‘linadi.
Individual Mu-ayrim ishlab chiqavruvchi tomonidan vaqt birligida qancha sifatli mahsulot yaratilganini ko‘rsatadi ,ya’ni:
MuhM/Nr
Bu erda Nr-korxona sanoat ishlab chiqarish personalining ro‘yhat soni .
Ijtimoiy Mu-halq ho‘jaligi miqyosidagi mexnat unumdorligini ko‘rsatib ,yalpi milliy mahsulot (daromad) yaratilishida sarflangan jonli va moddiylashtirilgan mexnat sarfini aks ettiradi,ya’ni:
Mu=YAMM(YAD)/Sj+Sm
Bu erda:
YAMM(YAD)-yalpi milliy mahsulot,so‘m,
Sm-sarflangan moddiylashtirilganmexnat.
Korxona miqyosida Mu ko‘rsatkichi asosan ishlab chiqaruvchi vaqt birligida (soat,kun,yil) ishlab chiqargan yoki mahsulot birligini (m,d) ishlab chiqarish uchun qancha vaqt sarflangani bilan o‘lchanadi,ya’ni:
Mu=M/Nr,yoki Mu=T/M
Bu erda : T-to‘la mahsulot hajmiga sarflangan vaqt (norma-soat).
Bir tur mahsulot ishlab chiqarilganda ,uning hajmi natural o‘lchamda hisoblanadi. Korxonada bir necha (ko‘p assortimentli )mahsulot ishlab chiqarilsa ,mahsulot hajmi pul shaklida hisoblanadi.
Unumdorlik soatbay hisoblanganda yaratilgan mahsulot (M) ishlangan soatlarga (T) bo‘linadi:
Mu=M/T,so‘m/soat


3.Mexnat unumdorligini oshirish omillari
Mehnat unumdorligiga ta’sir etuvchi omillarni uchga bo‘lish mumkin:
1.Ishlab chiqarishning texnika-texnologiya darajasi.Texnika qanchalik mukammal bo‘lsa ,Mu ham shunchalik yuqori bo‘ladi.
2.SHaxsiy-insoniy omilning sifati.Agar ishlovchilarning bilim darajasi ,ish malakasi va tajribasi yuqori bo‘lsa ,unumdorlik ortadi yoki aksincha.
3.Ishlab chiqarishning tabiiy sharoiti.Bu sharoit qanchalik qulay bo‘lsa ,unumdorlik shunchalik yuqori bo‘ladi.Tabiiy sharoitni inson o‘zgartira olmaydi,ammo tehnikani mukammallashtirish orqali noqulay tabiiy sharoitda ham unumdorlikni oshirish mumkin.
Nazorat savollari:
1.Mehnat unumdorligining mohiyati va axamiyati.
2.Mehnat unumdorligining ta’sir etuvchi omillar.
3.Mehnat unumdorligining ko‘rsatkichlari.