6-Мавзу: Классик иқтисодий мактабнинг вужудга келиши

Қиймат назарияси

А.Смит қийматни таҳлил қилишда икки хил концепциядан фойдаланади
биринчи концепцияга кўра,
иккинчи концепцияга кўра,
(Биринчи концепцияга кўра,

А.Смитнинг икки концепцияси бўйича товар қийматининг (ва баҳонинг) ташкил топишини қуйидаги расм кўринишида ифодалаш мумкин

• 1

Капитал
Меҳнат
Ер
Қиймат
иш ҳақи
ишлаб чиқариш
фойда
рента
тақсимот
Дастлабки даромадлар

Синфлар назарияси

Жамиятни уч синфга ажратиб кўрсатади:
ер эгалари
тадбиркорлар
ёлланма ишчилар

Иш ҳақи назарияси

иш ҳақи
стихияли бозор механизми “табиий” (ўртача) иш ҳақини муайян даражада ушлаб туриши, унинг ўртача даражадан кескин оғиб кетишига йўл қўймаслиги тўғрисидаги қоидани асослаб берад и;
меҳнатга бўлган қизиқишни кучайтириш мақсадида иш ҳақини (айниқса, “донабай”) ошириш ғояларини илгари суради, юқори иш ҳақи ишчиларни ялқов қилади, меҳнатга бўлган қизиқишини пасайтиради деган фикрга қатъиян қарши чиқади;
иш ҳақининг ўзгаришга мойиллигини миллий хўжаликнинг жорий ҳолатига боғлаб тушунтиради, унинг ривожланишини эса уч фазага –

Фойда назарияси

• -Товар қийматининг бир қисми иш ҳақи сифатида ишчига тегади, қўшимча меҳнат билан яратилган қийматнинг қолган қисми тадбиркорлик фойдасини ташкил этади, тадбиркор фойданинг бир қисмини, муайян шароитларда, рента ёки фоиз кўринишида беришга мажбур; -Смит бир жойда меҳнат билан яратилган қиймат билан иш ҳақи ўртасидаги фарқни фойда деб атади, иккинчи бир жойда – фоиз ва рента тўловларидан кейинги қолдиқни фойда деб ҳисоблади, у ҳақиқатда фойда деганда тадбиркорлик даромадини тушунди; -фойда миқдори, Смит бўйича, “капитал қиймати билан аниқланади ва фойданинг кўп ёки кам бўлиши ушбу капитал миқдорига боғлиқ бўлади”; -фойдани тадбиркорнинг таваккалчилиги, ишчига яшаш воситаларини аванслагани учун унга тўланадиган ҳақ деб ҳисоблади, ундан кейинчалик тадбиркорлик даромадининг адолатли эканлигини исботлашда кенг фойдаланилди; -фойда нормасининг пасайиш тенденциясини қайд қилиб ўтади, бундай тенденция иқтисодий ривожланиш билан боғлаб тушунтирилади, негаки анча ривожланган мамлакатларда фойда нормаси ҳамиша паст бўлади.