6-мавзу. Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси). Фалсафада “Homo Economicus” (“иқтисодий одам”) тушунчаси

Тавсия этиладиган сайтлар рўйхати

• www.bilim.uz
• www.philosophu.ru
• www.filosofiya.ru
• http.philosophu.albertina.ru
• www.history.ru
• www.philosophy.com
• www.teuphil.narod.ru

• Антропология (юн. Anthropos - одам ва logos - таълимот) — одамнинг пайдо бўлиши ва эволюцияси, одам ирқлари ҳақидаги фан.
• Антропология одам тана тузилиши, кишилар ўртасидаги салбий фарқларни ўрганиш асосида иш кўради.
• Илмий антропология мустақил фан сифатида 19-асрда шаклланган.

Фалсафий антропология

• 1920-1950-йилларда, асосан немис тилида сўзлашадиган мамлакатларда ривожланган фалсафий тизим сифатида шаклланди

Имманиуэл Кант ва инсоннинг асосий муаммолари

Фалсафий антропологияда инсонни ўрганишнинг асосий ёндашувлари

ХХ аср фалсафасида инсонни ифодаловчи метафоралар

Инсон нима?

4. Инсоннинг яшаш тартиби - бу имкониятдир.

• Инсон ўзини ўзи намоён қиладиган даражада “ўзи”, яъни, одамларнинг “ўз-ўзини ишлаб чиқариши” ҳақидаги марксистик тезис.
• Хайдеггернинг “лойиҳа” ва “Dasein – таржимаси “борлиқ” ҳақида.
• Сартрнинг инсонни “ўзи учун борлиқ” деб тушуниши (мутлақо табиий “ўз-ўзидан”).
• Ясперснинг “мавжудлик”ни “ўзини ўзи бўлиш” имконияти сифатида таърифлаши (Selbstsein – können).
• Блогнинг борлиққа нисбатан устунлик ҳақидаги афоризми.

Замонавий антропологик фалсафанинг асосий парадигмалари

Макс Шеллер (1874-1928)

• инсон ва бошқа тирик мавжудотлар ўртасидаги асосий фарқ “ташқи” билан мос келмайдиган “ички” мавжудликда эмас (бу аллақачон ўсимликларга хос), “онг”да эмас, яъни, тажриба ва “ўз организмларининг ҳолатлари тўғрисида мулоҳаза билдириш” қобилиятида (бу аллақачон ҳайвонлар эгалик қилади) ва уларнинг руҳий ҳолатларини объективлаштириш қобилиятида (яъни ўз-ўзини англашда).

• “Ўзи”дан узоқлашиш хусусияти туфайли инсон танага “эга” бўлган ягона мавжудотдир (Körperhaben); ҳайвон, унинг танаси билан бир хил (Lein), фақат “борлиқ-тан”, “танавий мавжудот” (Leibsein).
• Агар ҳайвон атроф-муҳит билан чамбарчас боғлиқ бўлса (umweltgebunden), демак, инсон дунёга очиқ (weltoffen). Уларнинг бевосита атроф-муҳит билан узилиши, эксцентриклик (ҳайвонларнинг “марказлиги”дан фарқли ўлароқ) ва инсоннинг космосдаги алоҳида позициясини белгилайди.