6-мавзу. Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси). Фалсафада “Homo Economicus” (“иқтисодий одам”) тушунчаси

Иқтисодий одам модели айнан шу индукция ва мантиқий фикрлашнинг аралаш усулини иқтисодиётдаги одамларнинг хатти-ҳаракатларига татбиқ этиш жараёнида пайдо бўлади.

• Иқтисодий одам модели айнан шу индукция ва мантиқий фикрлашнинг аралаш усулини иқтисодиётдаги одамларнинг хатти-ҳаракатларига татбиқ этиш жараёнида пайдо бўлади.
• Ж.С.Миллнинг ёзишича, “одам ўзини бир вақтнинг ўзида унга ёқадиган ва ёқтирмайдиган турли хиллик таъсирида ўзини қандай тутишини баҳолаш учун, у уларнинг ҳар бирининг эксклюзив таъсири остида қандай ҳаракат қилишини билиши керак”.

6.3. “Homo Economicus”ни шакллантирувчи ижтимоий-иқтисодий муҳит.

• Иқтисодий шахс модели Ж.С.Милл да А.Смит назариясига қараганда анча аниқроқ шаклланган. Мавзу доираси аниқ белгиланган.
• Ж.С.Милнинг ёзишича, иқтисодий фан одамни бойликка эгалик қилиш истаги билан кўриб чиқади ва барча “инсоният фақат бойлик орттириш ва истеъмол қилиш билан шуғулланади”.
• Шундай қилиб, мотивация қатъий иқтисодий мақсадлар билан чекланади. Шу билан бирга, Ж.C.Милл фақат шахсий манфаатига эътибор қаратиш ҳақида гапирмайди. Модел шунингдек, асосий мотивга қарши бўлган кучларни ўз ичига олади. Булар “бойлик истаги билан қарама-қаршиликда” бўлган иккита омил: меҳнатга антипатия ва “ҳозирги кунда қиммат имтиёзлардан фойдаланиш” истаги. Аммо ушбу фикрлар Смит ва Рикардонинг “шахсий манфаатдорлик”нинг абадийлиги ва табиийлиги ҳақидаги содда эътиқодидан йироқ эди. Унинг таъкидлашича, сиёсий иқтисод одамларнинг жамиятдаги барча хатти-ҳаракатларини қамраб олмайди.

Инсон учун “фаровонлик йўлларини”

• Меркантилистлар

• қонун чиқарувчи томонидан ҳимоя қилинадиган шахс манфаатларига қарши жамият манфаатларига қарши бўлган.

• Жереми Бентем

• жамият манфаатлари фуқароларнинг манфаатлари йиғиндисидан бошқа нарса эмас ва идеал қонунлар кодекси “ҳамма учун максимал бахт” тамойили асосида қурилиши керак.