6-мавзу. Фалсафий антропология (Инсон фалсафаси). Фалсафада “Homo Economicus” (“иқтисодий одам”) тушунчаси

Инсон табиати концепциясининг асосий хусусиятлари (Ж.Бентем)

• 1. Кўп қиррали бўлиш учун даъво.
• 2. Суперкласс характери: Бентем одами шунчалик мавҳумки, капиталистлар, ишчилар ва ер эгаларига тегишли бўлиши у учун аҳамиятсиз.
• 3. Гедонизм - одамнинг завқланишига эришиш ва қайғу-аламдан қочиш учун барча мотивларини изчил қисқартириш. (Умуминсонийликка асосланиб, бойлик фақат лаззатланишнинг алоҳида ҳолати сифатида қаралади).
• 4. Рационализмни ҳисоблаш: ҳар бир инсон максимал бахтни олиш учун зарур бўлган барча арифметик операцияларни бажариши мумкин ва хато фақат арифметик, ноаниқ баҳо ёки хурофот қобилияти етарли эмаслиги натижасида содир бўлади.
• 5. Истеъмолчининг пассив йўналиши - бу гедонизмнинг натижаси. “Бентам одами” тезда истеъмол қилишга қаратилган бўлиб, ишлаб чиқариш соҳасига унчалик қизиқмайди.
• 6. Иқтисодий таҳлилда инсон табиати тушунчаси эгаллайдиган жой. Классикларга “иқтисодий одам” нарсаларнинг “табиий тартиби”ни объектив ўрганиш учун фақат дастлабки шарт сифатида керак эди.

6.4. Индивидуал иқтисодий хатти-ҳаракатларнинг фалсафий таҳлили.

• А.Вагнер “Сиёсий иқтисод дарслиги”да
• “инсон иқтисодий моҳияти”нинг асосий хусусияти - эҳтиёжларнинг мавжудлиги, яъни, “товарларнинг етишмаслиги ҳисси ва уни йўқ қилиш истаги”.
• Эҳтиёжларни 2 гуруҳга бўлади:
• 1. тартиб, ўзини ўзи ҳимоя қилиш инстинкти билан шартланган;
• 2.шахсий манфаат мотиви билан шартланган

Маржинализм вакиллари

• Карл Менгер

• Фридрих фон Визер

• Ойген Бем-Баверк

• Уилям Стенли Жевонс

Маржинализм

• Маржиналистлар назарияларида марказий ўрин ишлаб чиқариш ва тақсимлаш соҳаси эмас, балки истеъмол товарларини истеъмол қилиш ва алмаштириш соҳаси эгаллаган.
• Ишлаб чиқариш ва тақсимлаш жараёнида аниқроқ кўринадиган одамлар ва синфларнинг бир-бири билан муносабатлари эмас, балки шахснинг истеъмол жараёнларининг кўринадиган таркибини ташкил этадиган нарсалар, товарлар, “товарлар”га алоқаси биринчи ўринга чиқди.

• Инсониятнинг яшаш учун кураш механизми ибтидоий кўринишдан замонавий кўриниш касб этиш ҳолатини кейинги слайдда яққол қўришимиз мумкин.
• Яъни Ингилиз (АҚШ, Европа дав.)лар, Испанлар, Партугаллар, Французлар, Руслар, Хитойлар ва Японларнинг ақилли (homosapiens) қарорлари ўзининг келажак авлодлари учун кенг дунёни тортиқ қилишди. (Мазкур давлатлар дунёнинг кўплаб табиий захираларига (қуруқлик, океан, денгизлар) эгалик қилишмоқда).
• Ақилли қарор қабул қилиш қобилиятига эга бўлган бошқа халқларнинг ўз вақтида ҳаракатсизлиги сабаб ўз ҳаётини бир маромда олиб боришмоқда.