6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika)

Qadriyatlar tasnifi. Bugungi kunda psixologiyada qadriyatlar va qadriyaviy yo`nalishlarning juda ko`p xil tasniflari mavjud. Ushbu xilma-xillik qadriyatlar turli mezonlarga ko`ra tasniflanganligi sababli paydo bo`ldi. Ushbu qadriyatlarni qaysi ehtiyojlarni qanoatlantirishi, inson hayotida qanday rol o`ynashi va qaysi sohada qo`llanilishiga qarab, muayyan guruhlar va sinflarga birlashtirish mumkin. Quyidagi jadvalda qadriyatlarning eng umumlashtirilgan tasnifi keltirilgan.


Qadriyatlar tasnifi

Mezonlar	Qadriyatlar bo`lishi mumkin
O`zlashtirish ob`ekti	Moddiy va ma`naviy-axloqiy
Ob`ektning predmeti va mazmuni	Ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va axloqiy
O`zlashtirish sub`ekti	Jamiyat, sinflar va ijtimoiy guruhlar qadriyatlari
O`zlashtirish maqsadi	Egoistik va al`truistik
Umumlashtirish darajasi	Konkret va abstrakt
Namoyon bo`lish usuli	Barqaror va vaziyatga ko`ra
Inson faoliyati roli	Terminal va instrumental
Inson faoliyati mazmuni	Bilish va predmetli-o`zgartiruvchi (ijodiy, estetik, ilmiy, diniy va h.k.)
Mansublik(tegishlilik)	individual (yoki shaxsiy), guruhiy, jamoaviy, ijtimoiy, milliy, umumbashariy
Guruh va jamiyat munosabati	Ijobiy va salbiy

Insoniy qadriyatlarning psixologik xususiyatlari nuqtai nazaridan, K. Xabibulin taklif etgan tasnif juda qiziq. U qadriyatlarni quyidagicha taqsimlaydi:

• 
  faoliyat sub`ektiga bog`liq qadriyatlar individual bo`lishi yoki guruh, sinf, jamiyatning qadriyatlari sifatida harakat qilishi mumkin;
  
• 
  faoliyat ob`ektiga ko`ra, olim inson hayotidagi moddiy (yoki hayotiy (vital)) va sotsiogen (yoki ma`naviy) qadriyatlarni ajratdi;
  
• 
  inson faoliyati turiga qarab, qadriyatlar kognitiv, mehnat, tarbiyaviy va ijtimoiy- siyosiy bo`lishi mumkin;
  
• 
  oxirgi guruh faoliyatni bajarish usullari bo`yicha qadriyatlardan iborat.
  

Shuningdek, hayotiy muhim (insonning yaxshilik, yomonlik, baxt va qayg`u haqidagi g`oyalari) va universal qadriyatlarni ajratishga asoslangan tasnif mavjud. Ushbu tasniflash o`tgan asrning oxirida T.V. Butkovskaya tomonidan ishlab chiqilgan. Olimning fikricha, universal qadriyatlar quyidagilar:

• 
  hayotiy (vital) (hayot, oila, sog`liq);
  
• 
  jamoatchilik e`tirofi (ijtimoiy maqom va mehnat qobiliyati kabi qadriyatlar);
  
• 
  shaxslararo tan olishish (altruizm va halollikning namoyon bo`lishi);
  
• 
  demokratik (so`z erkinligi);
  
•