6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

partikulyar (oilaga mansublik);

---

•
transtsendental (Xudoga ishonishning namoyon bo`lishi).
Shuningdek, M. Rokichning qadriyatlar tasnifiga alohida to`xtab o`tish zarur. U 
dunyodagi eng mashhur metodikaning muallifi. Ushbu metodikaning asosiy maqsadi 
shaxsning qadriyaviy mo`ljallarining ierarxiyasini aniqlashdir. Insonning barcha 
qadriyatlarini M.Rokich ikkita katta toifaga ajratadi:
1) terminal (yoki qadriyat-maqsadlar) - insonning yakuniy maqsad unga erishish 
uchun qilinadigan barcha sa`y-harakatlarga munosibligiga ishonchi; 
2) instrumental (yoki qadriyatlar-usullar) - insonning xulq-atvor va xatti-harakatning 
muayyan usuli maqsadga erishish uchun eng muvaffaqiyatli ekanligiga ishonchi. 
Qadriyatlarning turli xil tasniflari mavjud, quyidagi jadvalda ularning qichqacha 
bayoni keltirilgan:
Qadriyatlar tasnifi 
Olim 
Qadriyatlar 
V.P. 
Tugarinov 
Ma`naviy 
Ta`lim, san`at va fan 
Ijtimoiy-siyosiy 
adolat, iroda, tenglik va birodarlik 
Moddiy 
har xil turdagi moddiy ne`matlar, texnika 
V.F. 
Serjantov 
Moddiy 
mehnat qurollari va bajarish usullari
Ma`naviy 
siyosiy, axloqiy, etikaviy, diniy, huquqiy va 
falsafiy
A. Maslou 
Mavjudlik
(B-qadriyatlar) 
yuqori, o`zini namoyon qiladigan odamning 
o`ziga xos xususiyati (go`zallik, mehribonlik, 
haqiqat, soddalik, o`ziga xoslik, adolat va 
boshqalar) 
defitsit (taqchil) 
(D-qadriyatlar) 
qoniqmagan ehtiyojni qondirishga qaratilgan 
past (uyqu, xavfsizlik, qaramlik, xotirjamlik va 
boshqalar) 
Taqdim etilgan tasnifni tahlil qilib, inson hayotidagi asosiy qadriyatlar nimadan iborat 
degan savol tug`iladi. Aslida, bunday qadriyatlar juda ko`p, ammo eng muhimi, 
umumiy (yoki universal) qadriyatlardir, ular V. Franklning fikriga ko`ra insonning 
uchta asosiy mavjudligi (ekzestentsiallari) - ma`naviyat, erkinlik va mas`uliyatga 
asoslangan. Psixolog tomonidan qadriyatlarning quyidagi guruhlari ajratiladi («abadiy 
qadriyatlar»): 
•
odamlarga ma`lum bir jamiyatga nima bera olishlarini tushunishga imkon 
beradigan ijod; 
•
inson o`zi sotsium va jamiyatdan nimani olishini mumkinligini tushunishga 
undaydigan kechinmalar;
•
odamlarning o`zlarining hayotini biron bir tarzda cheklaydigan omillarga nisbatan 
o`z o`rnini (pozitsiyalarini) anglashga imkon beradigan munosabatlar.
Shuni ham ta`kidlash kerakki, inson hayotida axloqiy qadriyatlar eng muhim o`rinni 
egallaydi, chunki odamlarning axloq va axloqiy me`yorlar bilan bog`liq qarorlarni qabul 
qilishida etakchi rol o`ynaydi va bu, o`z navbatida, ularning shaxsiyatining rivojlanishi 
va insonparvarlik yo`naltirilganligi darajasini ko`rsatadi.