6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Axloq va huquq munosabatlari. Ijtimoiy fanlar tizimida «Etika»ning tutgan 
o‘rni. 
Axloq va huquq - inson munosabatining o‘zaro aloqadorlikda bo‘lgan muhim 
elementlaridir. Ularning tabiati jamiyatdagi konkret tarixiy sharoit, sotsial-sinfiy 
strukturaga bog‘liq bo‘ladi. Demokratik fuqarolik jamiyatida axloq va huquqning o‘zaro 
aloqadorligi quyidagi qonuniyat tufayli ob’ektivlashadi – umumxalq huquqining 
axloqiy potensiali, qonunchilikning axloqiy asoslari o‘sib boradi.
 
YUqorida ta’kidlaganimizdek, axloq - inson va jamiyat o‘rtasidagi ob’ektiv 
aloqadorlik tufayli kelib chiqadigan, har bir shaxsning hayoti va faoliyatini 
boshqaradigan, tartibga soladigan prinsip va normalar majmuidir.
SHunday qilib, huquq – nafaqat siyosiy-yuridik, balki ijtimoiy-axloqiy xodisa. 
Jamiyatning huquqiy hayoti insonparvarlik, adolat, vijdon va burch, or-nomus, erkinlik 
va mas’uliyat kabi axloqiy xodisalarsiz rivojlana olmaydi.
Axloq va huquq munosabatlariga qadim davrlardan mutafakkirlar o‘z e’tiborini 
qaratganlar. Suqrot, Aflotun, Arastu huquqiy mafkurani ishlab chiqar ekan, Etikani 
qonunchilik bilan bog‘lashga harakat qilganlar. Rim yuristlari: «huquq urf-odatlar 
ma’qullagan narsalarni tavsiya qiladi» degan postulatni ilgari surganlar. 
YAngi davrda axloq va huquq uzviy bog‘liqlikda olib qaralgan, hatto Gelvetsiy: 
««Etika» va «Qonunshunoslik»ni men bitta fan deb tushunaman»
2
,-deb yozadi. 

---

Nemis klassik falsafasi namoyandalari ham axloq va huquq munosabatlariga o‘z 
e’tiborlarini qaratishgan. Kant huquq axloqqa bo‘ysunadi deb hisoblagan. Gegel 
fikricha, axloq va huquq bir-birini taqozo qiladi, farqi shundaki, axloq tashqaridan 
bo‘ladigan majburiylikka yo‘l qo‘ymaydi.
Aslida, huquq inson xatti-harakatini boshqarish shakli sifatida tarixiy taraqqiyotning 
muayyan bosqichida, axloq normalaridan kelib chiqadi. Huquq o‘z taraqqiyotining turli 
bosqichlarida axloq bilan deyarli uyg‘un bo‘lgan. Faqat vaqt o‘tishi bilan yozma va 
shakllangan qonunchilikka aylangan. Boshqacha qilib aytganda, huquq o‘z ichiga 
axloqiylikni qamrab oladi. 
Axloq va huquqning munosabati quyidagilarga namoyon bo‘ladi:
1.
birligi va o‘xshashligida; 
2.
farqli tomonlarida; 
3.
o‘zaro ta’sirida. 
Axloq va huquq ijtimoiy ong shakllari sifatida umumiy ijtimoiy funksiyani bajaradi; 
insonning jamiyatdagi faoliyatini boshqaradi, normativ xususiyatga ega va fuqarolar bu 
norma va prinsiplarga amal qiladilar. Bu norma va prinsiplar umumiy xarakterga ega va 
jamiyatning barcha a’zolariga taalluqlidir.