6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Axloqiylik tamoyili.
Axloqning oltin qoidasini birinchi sivilizatsiyalar bir-biridan 
mustaqil ravishda shakllantirgan. Ushbu tamoyilni qadimgi mutafakkirlar: Budda, 
Konfutsiy, Fales, Muhammad, Iso Masih ugitlarida uchratish mumkin. Eng umumiy 
ko`rinishida ushbu qoida quyidagicha ifodalanadi: «Boshqalar senga qanday 
munosabatda bulishini xohlasang (xohlamasang), sen ham ularga shunday munosabatda 
bo`l (bo`lma)». Taliondan farqli o`laroq, oltin qoida qasos qo`rquviga tayanmaydi, balki 
yaxshilik va yomonlik haqidagi o`z g`oyalariga tayanadi, shuningdek, «o`zimiznikilar» 
va «beonalar» ga bo`linishni bekor qilib, jamiyatni teng odamlar to`plami sifatida 
ifodalaydi. 
Sevgi amri xristianlikda asosiy universal qoidaga aylanadi. 
Yangi Ahdda Iso Masih bu tamoyilni quyidagicha ifodalagan: Xudoyingizni butun 
qalbingiz bilan, butun joning bilan, butun kuchingiz bilan va butun ongingiz bilan 
seving. Bu birinchi va eng buyuk amr. Ikkinchisi unga o`xshaydi: o`zgani o`zing kabi 
sev. 
Yangi Ahd axloqi - bu sevgi axloqi. Asosiysi, qonun va qoidalarga rasmiy bo`ysunish 
emas, balki o`zaro sevgi. Sevgi amri Eski Ahdning o`nta amrini bekor qilmaydi: agar 
kishi «yaqiningni sev» tamoyiliga amal qilsa, unda u o`ldirolmaydi yoki o`g`irlay 
olmaydi. 
Oltin o`rtachalik tamoyili. 
Oltin o`rtachalik tamoyil Aristotelning asarlarida 
keltirilgan. Unda aytilishicha: haddan oshmang va o`lchovni bajaring. Barcha axloqiy 
fazilatlar ikki yomonlik o`rtasidadir (masalan, jasorat qo`rqoqlik va bemulohazalik 
orasida joylashgan) va qanoat fazilatiga borib taqaladi. Qanoat esa odamga o`z 
ehtiroslarini aql yordamida cheklashga imkon beradi. 
Kategorial imperativ - bu Immanuel Kant tomonidan taklif etilgan universal axloqiy 
formula. U deydi: shunday qilingki, sizning xatti-harakatlaringizning asosi umumiy 
qonunga aylanishi mumkin bo`lsin; boshqacha qilib aytganda, sizning xatti-
harakatlaringiz boshqalar uchun namuna bo`lsin. Yoki: har doim odamga faqat vosita 
sifatida emas, balki maqsad sifatida qarang, ya`ni hech qachon odamni faqat o`z 
maqsadlaringiz uchun vosita sifatida ishlatmang.