6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Axloqiy tamoyillar.
Axloqiy tamoyillar 
axloqiy talablarni ifodalashning bir 
tomonidir.
 
Printsip mavjud normalarning eng umumiy asoslanishi va qoidalarni tanlash 
mezonidir. 
Printsiplar xatti-harakatlarning universal formulalarini aniq ifodalaydi. Agar 
qadriyatlar, yuqori ideallar hissiy jihatdan shakllanadigan hodisalar bo`lsa, agar 
normalar umuman anglanmasligi mumkin bo`lsa va axloqiy odatlar va ongsiz 
ko`rsatmalar darajasida ishlasa, u holda printsiplar ratsional ongning hodisasidir. Ular 
yaqqol anglanadi va so`zlar yordamida aniq tavsiflanadi. Axloqiy tamoyillar qatoriga 
quyidagi axloqiy ibtidolar kiradi: insonparvarlik - insonni eng oliy qadriyat deb bilish; 
altruizm – yaqiningga beg`araz xizmat qilish; rahm-shafqat - muhtoj bo`lganlarga 
rahmdil va faol muhabbat; jamoaviylik (kollektivizm) - umumiy farovonlikka hissa 
qo`shish ongli istagi; individuallik (shaxsni jamiyatga qarama-qarshi qo`yishni)ni va 
xudbinlik (o`z manfaatlarini boshqalarning manfaatlaridan ustun qo`yish)ni rad etish. 
Universal axloqiy tamoyillar «o`ldirma», «mehir-shafqatli bo`l» kabi muayyan axloqiy 
me`yorlardan tashqari mavjud. Ularning xususiyati shundaki, ular boshqa barcha 
konkret me`yorlarni keltirib chiqarish mumkin bo`lgan eng umumiy formulalarni 
belgilaydilar. 

---

Talion tamoyili. 
Talion tamoyili birinchi universal tamoyil hisoblanadi. Eski Ahdda 
talion formulasi quyidagicha ifodalanadi: «ko`z uchun ko`z, tish uchun tish». Ibtidoiy 
jamiyatda talion qonli qasos shaklida olib borilgan, jazo esa etkazilgan zararga mutlaqo 
mos kelishi kerak bo`lgan. Davlat paydo bo`lishidan oldin, talion zo`ravonlikni 
cheklaydigan ijobiy rol o`ynadi: odam qasos olishdan qo`rqib, zo`ravonlikdan voz 
kechishi mumkin; Talion qasoskor zo`ravonlikni cheklangan va uni etkazilgan zarar 
chegarasida qoldirgan. Adolat funktsiyalarini o`z zimmasiga olgan davlatning paydo 
bo`lishi, talionni ma`naviy tartibga solishning asosiy printsiplari ro`yxatidan o`chirib, 
tsivilizatsiyalashmagan davrlar sarqitiga aylantirdi.