6-maruza: uch fazali oʼzgaruvchan tok zanjirlari reja: Umumiy tushunchalar

2. Uch fаzаli EYuK, kuchlаnish vа tok sistemаsini hosil qilish 
Uch fazali EYuK uch fazali sinxron generatorda hosil qilinadi. Ushbu 
generator (6.1 a -rasm) qoʼzgʼalmas stator va uning ichida aylanuvchi rotordan 
iborat. 
6.1-rasm.
a)

S
N
A
X
B
Y
C
Z
b)
e
t

T

3
T

0
A
e
B
e
C
e
3
T

3
T

c)
A
E
B
E
C
E
Statorning pazlariga (ariqchalariga) oʼramlar soni oʼzaro teng boʼlgan va bir-
biridan faza boʼyicha 
ga siljigan (yoki 
davr farq qilgan) uchta 
chulgʼamlar joylashtirilgan. Chulgʼamlarning bosh uchlari 
va oxirgi uchlari 
harflari bilan belgilangan. Har bir chulgʼam uch 
fazali generatorning alohida fazasi hisoblanadi. Bu chulgʼamlarda (fazalarda) 
induktsiyalangan EYuK larning taʼsir etuvchi qiymatlari 
harflari 
bilan belgilanadi. 
Rotor oʼzgarmas magnit (elektromagnit) dan yasalgan boʼlib, mashinaning 
asosiy magnit maydonini hosil qilish uchun xizmat qiladi. Unga oʼralgan 
“uygʼotish chulgʼami” dan oʼtadigan tok yordamida rotorning magnit maydonini 
boshqarish mumkin. 
Rotor oʼzgarmas burchak tezligi bilan aylanganda uning magnit kuch 
chiziqlari statorning har bir chulgʼamida (fazasida) elektromagnit induktsiyasi 

---

3 
qonuniga koʼra, amplituda va chastotalari bir xil boʼlgan, ammo bir-birlaridan faza 
boʼyicha 2 ga (yoki T/3 davrga) farqlanuvchi quyidagi sinusoidal oʼzgaruvchan 
EYuK larni induktsiyalaydi: 
}
(6.1) 
bu ifodalarga mos grafiklar 6.1 b -rasmda koʼrsatilgan. 
(6.1) ifodadan uch fazali EYuK lar sistemasining simmetrikligi koʼrinib 
turibdi. 
Yuqoridagiga oʼxshash yoʼl bilan uch fazali kuchlanish va tok sistemasi 
uchun ham quyidagi ifodalarni yozish mumkin:
}
}
Demak, uch fazali EYuK, kuchlanish va toklarning oʼzgarish qonuniyatlari 
bir xil ekan. 
Chastota va amplitudalari bir xil boʼlib, faza jihatdan 
⁄
ga farq qilgan 
uchta EYuK lar (yoki toklar) yigʼindisi uch fazali EYuK larning (yoki toklarning) 
simmetrik sistemasi deyiladi. EYuK larning simmetrik sistemasida uchala faza 
EYuK lari oniy qiymatlarining yigʼindisi istalgan vaqt lahzasida nolga teng. 
Masalan, grafikdan (6.1 b -rasm) foydalanib, 
vaqt uchun quyidagini yozish 
mumkin: 
Shuningdek, grafikdan koʼrinadiki har bir faza EYuK lari oʼzlarining 
maksimumlariga 
davr oʼtib erishadi. Shunga koʼra, EYuK vektorlari larning 
geometrik yigʼindisi quyidagicha (6.1 c -rasm) 
boʼlib, qirrali simmetrik yulduz shaklini tashkil etadi, 6.1 b va c -rasmdagi grafik 
haqidagi vektorlar diagrammasi generator rotorining soat mili harakati yoʼnalishida 
aylanishiga mos keladi. Bunda hosil boʼlgan fazalarning ketma-ketligi 

---

4 
(almashinuvi) fazalarning toʼgʼri ketma-ketligi deyiladi. 6.1 c -rasmda koʼrsatilgan 
vektor diagrammada esa EYuK vektorlari oʼzlarining effektiv qiymatlarida ifoda 
qilingan.