6-maruza: uch fazali oʼzgaruvchan tok zanjirlari reja: Umumiy tushunchalar

---

1 
6-MARUZA: UCH FAZALI OʼZGARUVCHAN TOK ZANJIRLARI 
REJA: 
1.
 
Umumiy tushunchalar; 
2.
 
Uch fаzаli EYuK, kuchlаnish vа tok sistemаsini hosil qilish; 
3.
 
Manba va iste’molchilarni to’rt simli yulduz usulida ulash; 
 
1.
 
Umumiy tushunchalar 
Bir fazali tok oʼzgaruvchan tokning barcha afzalliklariga ega boʼlishiga 
qaramay, Xalq xoʼjaligida keng qoʼllanilishiga uning ayrim kamchiliklari 
toʼsqinlik qiladi. Masalan, bir fazali tok yordamida aylanuvchi magnit maydonini 
hosil qilib boʼlmaydi. Bunday maydon esa oʼzgaruvchan tokda ishlovchi barcha 
Matorlarning “yuragi” hisoblanadi. Texnologik qurilmalarni harakatga keltirish 
uchun ishlatishga qulay va ishonchli boʼlgan katta quvvatli oʼzgaruvchan tok 
Matorlarini yaratish esa faqat koʼp fazali tok orqali amalga oshiriladi. 
1891 yilda rus injeneri M. O. Dolivo-Dobrovolьskiy uch fazali tok 
sistemasini ishlab chiqib, uni mazkur Matorlarni ishlatishga tadbiq etdi. Bu sistema 
hozirgi vaqtda elektrlashtirish sohasida butun dunyoga tarqalgan sistemaga 
aylandi. U fazali tokning keng koʼlamda ishlatilishi quyidagi sabablar bilan 
bogʼliq: 
1. Elektr energiyasini uch fazali tok sistemasi yordamida uzoq masofalarga 
uzatish uni fazalar soni boshqacha boʼlgan oʼzgaruvchan tok bilan uzatishga 
qaraganda iqtisodiy jihatdan birmuncha tejamli hisoblanadi. Chunki elektr 
energiyasi uch fazali tok sistemasi bilan uzatilganda uzatish liniyalariga sarf 
qilinadigan rangli metall uni bir fazali tok sistemasi bilan uzatishdagiga qaraganda 
25% kam sarf boʼladi. 
2. Uch fazali tok sistemasining asosiy elementlari hisoblangan uch fazali 
asinxron Mator va transformatorlarning tuzilishi oddiy, ishlatishga qulay boʼlib, 
ishonchliligi hamda tejamliligi nisbatan yuqoridir. 

---

2 
3. Bir yoʼla ikkita ishchi kuchlanish, yaʼni faza kuchlanishi UF va liniya 
kuchlanishi UL ning borligi, turli nominal kuchlanishdagi isteʼmolchilarni ulash 
imkoniyati faqat koʼp fazali (shu jumladan, uch fazali) sistemaga xosdir. 
4. Аgar uch fazali EYuK (yoki kuchlanish) sistemasiga simmetrik yuklama 
ulangan boʼlsa, uning oniy quvvati har qanday vaqt uchun oʼzgarmas boʼladi.