|
Kf
N =----------
Kk
Vaqtning kalendar fondi o‘z ichiga dam olish, bayram kunlari va ishlovchilarning yillik navbatdagi ta’tillarini oladi.
Agarda kalendar fondidan dam olish va bayram kunlariga to‘g‘ri keladigan odam – kunlarini ayirsak vaqtning tabel fondini aniqlash mumkin bo‘ladi.
T.f = K.f – bayram va dam olishdagi odam – kunlari
Agarda tabel fondidan navbatdagi ta’tillardagi odam – kunlarni ayirsak, ish vaqtining maksimal mumkin bo‘lgan fondi kelib chiqadi:
M.v.f = T .f – navbatdagi ta’tillardagi odam – kunlari.
Ish vaqtining maksimal mumkin bo‘lgan fondi ishlovchilarning yuz foizlik kelishida korxona ixtiyorida bo‘lgan vaqtni anglatadi. U normal ish davri davomida haqikiy ishlangan vaqt va davr davomida ishlatiladigan ish vaqtidan tashkil topadi.
Vaqt fondlari va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi to‘liq ma’lumotni ish vaqti balansidan olish mumkin. Ushbu balans ikki kismdan iborat: resurs va harajat.
Xarajat qismida ish vaqtidan foydalanish aniqlanadi. Xarakatdagi hisobot asosida haqiqiy ishlangan vaqt va to‘liq kunlik to‘xtashlar belgilanadi.
Davr davomida uzurli sabablarga ko‘ra foydalaniladigan ish vaqtiga kasallik bo‘yicha ishga chiqmaslik o‘kuv ta’tillari dekret ta’tillari, davlat va ijtimoiy majburiyatlarni bajarish, qonunda ko‘zda tutilgan qolgan kelmasliklardan iborat.
Uzursiz sabablarga ko‘ra foydalanilmagan ish vaqtiga ishga chiqmaslik, mehnat mojarolari, ma’muriy ta’tillar kiradi.
Resurs va harajat qismlarini taqqoslash jarayonida maksimum mumkin bo‘lgan fonddagi ishlab berilgan vaqt xissasini aniqlash mumkin. Ushbu ko‘rsatkich avvalgi davrlardagi shunday ko‘rsatkich bilan taqqoslanadi va ish vaqtidan foydalanishdagi o‘zgarishlar to‘g‘risida xulosa kilinadi.
Shuningdek kasallik, ishga kelmaslik, ish tashlashlar, ma’muriy ta’tillar sababli ish vaqtining to‘g‘ridan – to‘g‘ri yo‘qotishlari ham aniqlanadi. Keyinchalik maksimal mumkin bo‘lgan fonddagi ushbu yo‘qotishlar xissasi aniqlanadi.
Tahlil va vaqtning yo‘qotishlarni kamaytirish hisobiga mahsulot, xizmatlarni sotish zaxiralarini aniqlash bilan aniqlanadi.
Uzurli sabablar va ish vaqtining yo‘qotilish sabablarini detallashtirilgan tasniflashtirish va vaqtdan foydalanmaslik yo‘nalishlarini talqin qilish, ish vaqtining real resurslari bilan bog‘langan holda ishlab chiqarish dasturini kelishish imkonini beradi.
Ish vaqti balansi ma’lumotlari asosida vaqt fondlaridan foydalanish koeffitsiyentlarini hisoblash mumkin
Haqikiy ishlab berilgan vaqt
K =---------------------------------------------x 100
Ish vaqtining tegishli fondi
Maksimal mumkin bo‘lgan vaqt fondidan foydalanish koeffitsiyenti korxona va uning bo‘limlarida ish vaqtini tahlil qilish uchun ishlatiladi, vaqtning tabel fondidan foydalanish koeffitsiyenti korxonalarda, tarmoklarda, iktisodiyotda vaqtning foydalanish taqqoslanganda, shuningdek tarmoqlararo taqqoslanishlarga ishlatiladi.
Ish vaqtidan foydalanishni baxolash uchun ish davri davomiyligidan foydalanish koeffitsiyenti hisoblanadi va u quyidagicha aniqlanadi:
Bu yerda: Tf - bir ishchi tomonidan davrda ishlagan haqikiy o‘rtacha kunlar soni; Tn – bir ishchining ish rejimiga mos ravishda ishlab berishi lozim bo‘lgan kunlari soni.
Ish kunidan foydalanishni tavsiflash uchun ish kuni davomiyligidan foydalanish koeffitsiyenti hisoblanadi.
Bu yerda: tf – ish vaqtining o‘rtacha haqiqiy davomiyligi;
tn – ish vaqtinig o‘rtacha belgilangan davomiyligi.
Bugungi kunda ish vaqtidan foydalanishni o‘rganishda axborotning asosiy manbasi bo‘lib, bandlik muammolari, aholini tadqiqot qilish hisoblanadi. Tadqiqotni o‘tkazishda band aholi quyidagi belgilarga ko‘ra taqsimlanadi:
asosiy ishdagi ish soatlarining normal soni;
xaftada ish soatlarining haqikiy soni;
xaftada ish soatlarining normasi soni va yoshi;
xaftada ish soatlarining haqikiy soni va yoshi;
bandlikdagi status;
iqtisodiyot tarmog‘i;
ishda bo‘lmaslik (qanday sabablarga ko‘ra);
oxirigacha ishlamaslik sabablari;
bandlarning ma’muriyat tashabbusiga ko‘ra ta’tilda bo‘lganlar o‘z xoxishlari bo‘yicha haq to‘lamaydigan ta’tillarda, ishda bo‘lmaslik davomiyligi bo‘yicha taqsimlanishi;
qo‘shimcha ishda ishlagan haqikiy soatlar soni.
Ish vaqtidan foydalanishni baholash, bandlikni o‘rganishning to‘liqsiz bandlik kabi yo‘nalishlari bilan yaqindan bog‘liq.
Ikkinchi yo‘nalish bo‘lib, mehnat mojarolari ish tashlash xarakatlarini o‘rganish hisoblanadi. Xalqaro Mehnat Tashkiloti rezolyutsiyasiga mos ravishda ish tashlash harakatini statistik o‘rganish maqsadlariga quyidagi ta’riflardan foydalaniladi.
Mehnat mojarosi – mehnatkashlar va ish beruvchilar o‘rtasida ma’lum masalalar bo‘yicha kelishmovchiliklar vujudga keladigan xolat.
Ish tashlashlar – talab qo‘yish maqsadida yoki boshqalarni ko‘llab – quvvatlash uchun mehnat mojarosini xal etishning oxirgi chorasi sifatida mehnatkashlarning vaqtinchalik ishni to‘xtatishlari.
Lokaut – o‘z talablarini qo‘yish maqsadida bir yoki bir necha ish beruvchilarning bir yoki bir necha ish joylarini to‘liq yoki qisman yopish yoki ishlovchilarning normal mehnat faoliyatiga to‘sqinlik qilishi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
