56-§. Jism inersiya markazining harakati qonuni

57-§. Jismning yassi harakati
Qattiq jismga kuchning qo‘yilish nuqtasining ixtiyoriy holatida jism harakatining tahlili ancha murakkab masalani tashkil qiladi. Shu sababli avval jismning barcha zarralari muayyan tekislikka parallel harakatlanadigan yassi harakatini qaraymiz. Masalan, yashikning silliq va tekis muz sirtida harakati, qutichaning stol sirtida harakati, silindrning dumalashi, g`ildirakning dumalashi va boshqalar shunday harakat namunalaridir.
Avval ba’zi tajribalarning natijalariga qaraylik. Aytaylik. silliq taxta faqat muz sirtida yoki stolning tekis sirtida harakatlana oladi (147-rasm). Taxtaga mix qoqamiz va mixga bog`langan ip bo‘yicha gorizontal tortamiz.

147-rasm.
Taxta shunday harakatlanadiki, inersiya markazining tezlanishi kuch yo‘nalishga mos keladi. Agar harakat tinchlikdan boshlansa va ip fazoda o‘zgarmas yo‘nalishga ega bo‘lsa, u holda inersiya markazining tezligi in yo‘nalishiga mos tushadi. Lekin, bundan tashqari, taxta vertikal o‘q atrofida aylana aladi. Mixning taxtadagi holatini o‘zgartirsak, kuchning quyilish nuqtasi inersiya markaziga yaqinlashgan sari aylanish sekinlashishini ko‘ramiz. Nihoyat, agar mix taxtaning inersiya markazidan o‘tsa, taxta ilgarilanma harakat, aylanishsiz harakat qiladi. Bu holda tashqi kuching inersiya markazidan o‘tuvchi o‘qqa nisbatan momenti nolga teng bo‘ladi. Bundan aylanish tashqi kuchning inersiya markazidan o‘tuvchi vertikal o‘qqa nisbatan momentiga bog‘liq degan xulosaga kelamiz.
Jismning aylanishi bu momentga qanday bog`langan? Bu inersiya markazidan o‘tuvchi qo‘zg‘almas o‘q atrofida aylanuvchi jism uchun qanday bo‘lsa shunday bo‘ladi, ya’ni kum momenti jism inerщiya momentining burchak tezlanishga ko‘paytmasiga teng.
Endi buni isbotlaylik. Hisoblashlarni soddalashtirish maksadida kuchning O‘qqa nisbatan momentini hisoblash uchun yanada umumiyroq formulani keltiramiz. F kuchning o‘qqa nisbatan momenti deb vektor R ning F kuchga vektor ko‘paytmasini ataymiz yoki