5 morfologiya. So‘z turkumlari. Ot

Narsa otlari nima? so’rog’iga javob bo’lib, jonli va jonsiz narsalarni bildiradi. Masalan: arslon, boychechak, sho'rva, ко 'ylak, bo 'ri, qozon, tesha, palto, tulki, arra, piyola, rayhon, yalpiz, oy, yulduz, quyosh, ayiq, lola, palov.
Narsa otlari –gich(-g'ich,-kich,-qich),-gi(-qi,-ki,g'i), -k, -q, -oq,-(i)ndi. –ma,-don va boshqa qo'shimchalar yordamida yasaladi.-q qo 'shimchasi a unlisi bilan tugagan fe'llarga qo'shilganda a unlisi о shaklida talaffuz etiladi va shunday yoziladi: bo'ya+q=bo'yoq, tara+q= taroq kabi.
Ochqich,quymoq,suvdon,kiyim,gazlama,yelpig'ich,uzangi,yoqilg'i,bezak,qisqich,to'plam,
qovurma; g'ildirak, o'roq,elak,qo'lyozma,chirindi, cho'kindi.


O'rin-joy otlari qayer? so'rog'iga javob bo'lib, o'rin-joy ma’nosini bildiradi. Bunday otlar o'rin-joy ma’nosi bilan birga narsalik ma’nosini ham bildiradi, shuning uchun qayer? so'rog'i bilan birga nima? so'rog'ini olishi ham mumkin: bostirma, yo’l, uy, qal’a, ombor.
-zor,-loq, -iston,-gohqo'shimchalari o'rin-joy otlarini yasaydi: gulzor,o'tloq, qabriston,o'yingoh,sayilgoh,bostirmakabi.

Faoliyat-jarayon otlari shaxs va narsalarning faoliyat jarayonini nomlab keladi. Masalan: Chorvachilik-qishloq xo'jaligining chorva mollarini boqish va chorva mahsulotlari bilan shug'ullanuvchi sohaning nomi, ammo unda ma’lum faoliyat, harakat ham bor, chunki shu faoliyat, harakat natijasida ma’lum soha vujudga kelgan. Yoki yog'ingarchilik yog'in ko'p bo'lgan payt, mavsum nomi, ammo mana shu nom ostida ma’lum faoliyat, harakat (yog'ish harakati) ham mavjud. Lekin tomchi so'zida bunday faoliyat kuzatilmaydi. U suyuqlikning bir tomishidan hosil bo'lgan alohida kichik bo'lak, unda faoliyat emas, predmetlik xususiyati bor, xolos. Yoki xola, amma, o'rmon, dala, kitob, qalam kabi so'zlarda harakat mazmuni bormi? Yo'q. Demak, faoliyat-jarayon otlari ma’lum harakat natijasida vujudga keladi.
Faoliyat-jarayon otlarini yasovchi qo'shimchalar:
-garchilik: a) ot asoslaridan xususiyat, holat, ba’zan kasb nomini anglatuvchi faoliyat-jarayon otini yasaydi: yog 'ingarchlik, loygarchilik, ovoragarchilik;
b) yasama sifatlarga qo’shilib, xususiyat nomini anglatuvchi mavhum otlar yasaydi: bemazagarchilik;
-im: undosh bilan tugagan fe’l asoslaridan jarayon, harakat natijasida hosil bo'ladigan faoliyat otlarini yasaydi: bilim, o'lim, o’rim, tinim, terim.
-iq: undosh bilan tugagan fe’l asoslariga qo'shilib, harakat natijasida hosil bo'ladigan faoliyat otlarini yasaydi: chopiq, qiliq.
-lik: turli xil so’z turkumlariga qo'shilib, mavhum ma’noli ot yasaydi(belgi oti): shoferlik, gulchilik
- m: unli tovush bilan tugagan fe’l asoslaridan l)holat oti: aldam, chidam;
2) harakat natija oti: to'plam, to'g'ram; 3)miqdor anglatuvchi otlar yasaydi: tishlam, ho'plam.
-um: fe’lga qo'shilib, harakat natijasida hosil bo’lgan predmetning otini, faoliyat-jarayon otini yasaydi: tushum, unum, yutum.
-g'in: buyruq shaklidagi fe’l asoslaridan ish-harakat hosil bo'ladigan jarayon otini yasaydi: yong'in, qirg'in, quvg’in.
-q: unli bilan tugagan fe’llardan jarayon bildiruvchi otlar yasaydi: suvoq, sanoq.
-ik: undosh bilan tugagan fe’l asoslariga qo'shilib ot yasaydi: ко 'rik.