5 morfologiya. So‘z turkumlari. Ot

1.Sodda sonlar: faqat bir tarkibdan (bitta sondan) tashkil topgan sonlar: ikki, uch, o'n, yigirma va boshqalar;
2. Qo'shma sonlar ikki va undanortiq sonlarning qo'shiluvidan tashkil topadi. Masalan, о 'n ikki, bir yuz yigirma, bir million, ikki ming, uch yuz o'n. Hozirgi o'zbek tilida qo'shma son tarkibiy qismlarining qat’iy joylashish o'rni bor: yuzgacha bo'lgan sonlardan oldin katta son, undan so'ng kichik son keladi. Masalan, o'n bir, o'ttiz besh kabi. Yuzlikdan keyingi sonlarda birlik va o'nlik sonlar ulardan oldin kelishi ham, keyin kelishi ham mumkin. Birlik va o'nlik sonlar yuzlik, minglik sonlarning qayerida kelishiga ko'ra ma’no juda kuchli farqlanadi.
Birlik va o'nlik sonlar yuzlik va undan ortiq sonlarning oldida kelsa, yuzlik va undan ortiq sonlarning oldida kelgan son qancha bo'lsa, yuzlik va undan ortiq sonlar shuncha barobar ortiq ekanligi anglashiladi. Masalan, ikki yuz degani ikkita yuz deganidir. Aksincha, birlik va o'nlik sonlar yuzlik hamda undan ortiq sonlardan keyin kelsa, yuzlik va undan ortiq sonlarning birlik, o'nlik sonlar bilan ortganligini bildiradi. Masalan, ikki yuz uch degani ikkita yuz va unga uchning qo'shiluvi deganidir.
3.Juft sonlar ikki xil sonni yonma-yon keltirish orqali hosil qilinib,chama-taxmin ma’nosini bildiradi: ikki-uch kun, besh-olti kishi kabi.
4. Takroriy sonlar bir sonni aynan takrorlashdan hosil qilinadi: beshta-beshta, oltita-oltita kabi.
Eslatma:bir-bir,birma-bir son emas,ravish hisoblanadi; birov son emas,olmoshdir. Sonlar yasalish xususiyatiga ega emas.Sonlar predmetlarning aniq miqdoriy belgilarini bildiradi. Ana shu xususiyati bilan miqdor bildiruvchi so'zlardan (masalan, ravishlardan ) farq qiladi. Solishtiring: Magazindan kitob оldim.(Miqdori bittami, undan ortiqmi, noma’lum).Magazindan ко'p kitob oldim.(Miqdori bittadan ortiq, lekin nechtaligi noma’lum).Magazindan o'nta kitob oldim.(Miqdorning nechtaligi aniq).
Birdan boshqa sonlarning barchasi predmet bildiruvchi so'zlarga qo'shilib, uning bittadan ortiqligini, ko'pligini ifodalaganligi uchun son bilan birga kelgan otlar ko'plik shaklini olmaydi. Masalan, olma-olmalar. Lekin ikkita olma, o'nta olmabirikmalariniikkita olmalar, o'nta olmalar deb bo'lmaydi. Bu o'zbek adabiy tili uchun me’yorning buzilishi bo'ladi.