5-мавзу. Пул тизимлари. (2 соат)

Пул бирилиги

қонуний тарзда ўрнатилган пул белгиси бўлиб, барча товарлар баҳосини ўзаро солиштириш ва ифодалаш учун хизмат қилади. Кўпинча пул бирилиги майда бўлинувчи қисмларга ажралади. Кўпчилик мамлакатларда ўнлик бўлиниш тизими ўрнатилган. Масалан, 1:10:100 (АҚШ доллари 100 центга, 1 фунт стерлинг — 100 пенсга, 1 индонезия рупияси — 100 сенга тенг ва ҳ.к.)

Баҳолар масштаби

• ўзининг иқтисодий маъносини давлат-монополистик капитализми ривожланиши ва кредит пулларни олтинга алмашиниши тўхтатилгандан сўнг расман йўқотди. 1976-1978 йилда ўтказилган Ямайка валюта ислоҳоти натижасида олтиннинг расмий нархи ва пул бирликларнинг олтин таркиби бекор қилинди.

пул кўринишлари:

• асосан, банк кредит билетлари, қоғоз пуллар (хазина билетлари) ва тангалардир.
• банк билетларининг эмиссияси Марказий банклар томонидан, хазина билетлари ва тангалар қонунда белгиланган эмиссия ҳуқуқига асосан хазина муассасалари томонидан чиқарилади

Ўзбекистон Республикаси пул тизими

• Ўзбекистоннинг мустақил давлат сифатида ажралиб чиқиши унинг мустақил пул тизимига эга бўлишини тақозо қилди. Мустақил пул тизимини ташкил топишининг 1 босқичи 1993 йилдан бошлаб «сўм-купон»ларнинг муомалага чиқарилиши ҳисобланади. Ўзбекистон пул тизимини қуришнинг иккинчи босқичи — 1994 йил июлдан бошлаб миллий валюта «сўм» нинг муомалага чиқариш бўлиб, у Ўзбекистон тарихида катта аҳамиятга эга.

«Миллий валюта – миллий ифтихор, давлат мустақиллиги-нинг рамзи, суверен давлатга хос белгидир. Бу республикага тегишли умумий бойлик ва мулкдир»1
1И. Каримов «Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларини чуқурлаштириш йўлида» Т.: «Ўзбекистон» 1995, 217 бет.
Пулнинг барқарорлиги деганда, пулнинг сотиб олиш қийматининг ўзгармаслиги ва валюта доимийлиги тушунилади.

Ўзбекистон Республикаси пул тизими элементлари қуйидагилар ҳисобланади:

• – пул бирлигининг номи;
• – пул бирлигининг турлари - қоғоз ва металл пуллар;
• – уларни муомалага чиқариш қоидалари;
• – пул, кредит, валюта бошқарувини амалга оширувчи давлат органлари;
• – нақд пулсиз тўлов айланмаси ва кредит пуллар (чек, вексел) муомаласини олиб боришда давлат томонидан белгиланган шартлар;
• – миллий валютани четга олиб чиқиш ва четдан олиб келиш қои-далари;
• – халқаро ҳисоб-китобларни ташкил қилиш асослари;
• – миллий валютани чет эл валютасига алмаштириш тартиби ва давлат томонидан ўрнатилган валюта курси.