5-mavzu: Mikrozarralarning to`lqin xossalari. De-Broyl gipotezasi. De-broyl to`lqininig xossalari va statistik talqini. Devisson-Jermer tajribasi. Tomson va Tartakovskiy tajribasi. Geyzenberg noaniqlik munosabati. De-Broyl gipotezasi

t 
vaqt davomida biror 
holatda mavjud bo‘lsa, uning bu holatdagi energiyasi ∆
E
~
ħ
/∆
t 
noaniqlik bilan 
o‘lchanadi. (3.45) munosabatga asosan energiyani o‘lchash uchun ketgan vaqt 
∆
t 
kichik bo‘lsa, energiyani o‘lchashdagi noaniqlik ∆
E 
katta bo‘ladi va 
aksincha. 

---

Shunday qilib, ushbu bobda mikrozarralar tabiati haqida bayon 
qilingan mulohazalardan quyidagicha xulosalar qilish mumkin: 
1.
Mikrozarraning holati de-Broyl yassi to‘lqin funksiyasi (yfunksiya) bilan 
ifodalanadi. To‘lqin funksiyasi amplitudasi modulining kvadrati |
A
|
2 
fazoning berilgan joyida zarraning topilish ehtimoliyatini ifodalaydi. 
2.
Mikrozarralar fazo bo‘ylab “bo‘yalgan” deb tasavvur qilinadi. 
3.
Mikrozarralar aniq trayektoriyaga (klassik tushunchadagi) ega bo‘lmaydi. 
Mikrozarralarda klassik zarralarning xarakteristikalari bo‘lgan massa, 
zaryad, energiya tushunchalari saqlanadi. 
4.
Mikrodunyoning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda tajriba 
yangicha tushuniladi. Mikrozarralar ustida o‘tkazilgan tajriba 
mikrozarraning holatini o‘zgartiradi. Zarraning tajriba o‘tkazishgacha 
bo‘lgan to‘lqin funksiyasi, uning tajribadan keying to‘lqin funksiyasidan 
farq qiladi. 
5.
Mikrozarraning υ tezligi zarra holatini aniqlaydigan to‘lqinlarning guruhiy 
tezligi υ
g
 
tezligi bilan mos keladi: υ=υ
g
. 
6.
Mikrozarra bir vaqtning o‘zida ham zarra, ham to‘lqin xususiyatlarini 
mujassamlantirgan maxsus tabiatga ega bo‘lgan materiyadir. 
7.
Mikrozarra klassik tasavvurlardagi zarraga ham, to‘lqinga ham 
o‘xshamaydi. Lekin ayrim hodisalarda (fotoeffekt, kompton effekti) zarra 
xususiyatini namoyon qiladi, ayrim hodisalarda esa (difraksiya, 
interferensiya) to‘lqin xususiyatini namoyon qiladi. 
8.
Noaniqlik 
munosabatlari 
klassik 
mexanikadagi 
makrozarralarni 
xarakterlaydigan 
tushunchalarni 
mikrozarralarga 
tatbiq 
qilish 
chegaralarini bildiradi. 
9.
Mikrozarraning impulsi va koordinatasini bir vaqtning o‘zida ixtiyoriy 
aniqlik bilan o‘lchash mumkin emas, mikrozarraning koordinatasi aniqroq 
o‘lchansa, uning impulsini kichikroq aniqlikda o‘lchash mumkin bo‘ladi. 
Bunda Plank doimiysi barcha fizik o‘lchamlarda chegaraviy faktor sifatida 
bo‘ladi.