5-mavzu. Investitsiya siyosati

5.2. Investitsiyalar manbalari. Foiz stavkasi va kapital narxiga ta'siri
Investitsiyalarni moliyalashtirish manbalariga quyidagilar kiradi:
• o‘z mablag‘lari, shu jumladan amortizatsiya ajratmalari, korxona va tashkilotlar ixtiyorida qolgan foydaning bir qismi va ustav kapitali;
• jalb qilingan mablag‘lar, jalb qilingan mablag‘larning turli shakllari, jumladan, bank kreditlari, qimmatli qog‘ozlar chiqarishdan olingan mablag‘lar, aholi mablag‘lari, xorijiy investitsiyalar, lizing bo‘yicha olingan asosiy vositalar va asbob-uskunalar.
Investitsiyalarni moliyalashtirishda tijorat banklari muhim o‘rin tutadi. Banklarning investitsiyalarni moliyalashtirishdagi o‘rni haqida gapiradigan bo‘lsak, shuni aytish kerakki, Rossiya tijorat banklari bugungi kunda umumiy moliyalashtirish hajmining 8,4 foizini asosiy kapitalga uzoq muddatli investitsiyalarga yo‘naltirmoqda. Asosiy kapitalga investitsiyalar uchun bank kreditlari imkoniyatlarini oshirish kreditlash stavkasini pasaytirish orqali mumkin, bu esa iqtisodiyotdagi o‘rtacha daromadlilik darajasidan oshmasligi kerak. Rossiyada aktivlarning daromadliligi, iqtisodiyotda o'rtacha hisobda, hatto bir yil davomida kreditlar bo'yicha stavkadan past (4.3-rasm).


5.1. 2000-2012 yillarda nomoliyaviy korxonalar aktivlari rentabelligi va moliya bozorining foiz stavkalari nisbati.
Qimmat kreditlar va korxonalarning investitsiya loyihalari parametrlari bilan berilgan kreditlar shartlari o‘rtasidagi tafovut korporativ kreditlash hajmining qisqarishida o‘z aksini topdi.
Foiz stavkasi investitsiya jarayonlari va kapital to'plash jarayonlariga ta'sir qiluvchi pul impulslarini uzatish mexanizmi sifatida muhim rol o'ynaydi. Davlat pul-kredit va moliya siyosati orqali investitsiya talabi va taklifi o'rtasidagi nisbatning o'zgarishiga, demak, turli kapital va moliyaviy aktivlardan olingan daromad darajasining miqdoriga ta'sir qilishi mumkin. U investitsiya tovarlari bozorida investorlarning xatti-harakatlari strategiyasini va natijada investitsiyalar tarkibini belgilaydi. Investitsiyalar hajmi to'g'ridan-to'g'ri daromad darajasiga, real foiz stavkasiga, tadbirkorlarning investitsiya qilish istagiga, soliqqa tortishga, iqtisodiy kutishlarga, ishlab chiqarish texnologiyasidagi o'zgarishlarga bog'liq. Tadbirkorlar kapital tovarlarni faqat bunday xaridlar foydali bo'lishi kutilgandagina sotib oladilar. Agar kutilayotgan sof daromad darajasi foiz stavkasidan oshsa, investitsiya foydali bo'ladi.
Investitsion qarorlarni asoslash va moliyaviy tahlil va biznesni baholashda moliyaviy xarajatlarni aniqlash uchun kapitalning narxi qo'llaniladi. Odatda kapitalning rentabelligi yoki kapital narxidan yuqori bo'lishi kerak bo'lgan rentabellik bilan taqqoslanadi, aks holda undan foydalanish ma'nosiz bo'ladi.
Kapitalning narxi - korxonaning o'z yoki qarzga olingan moliyalashtirish manbalaridan foydalanganlik uchun to'lov bo'lib, har bir moliyalashtirish manbasini ta'minlash uchun umumiy xarajatlarning nisbiy darajasini tavsiflaydi. Ushbu manbalarning har biri o'z narxiga ega bo'lib, u foydalanilgan kapital miqdorining foizi sifatida ifodalanadi. Xususiy kapitalga nisbatan narx aksiyadorlarga dividendlar, aktsiyalarni chiqarish bilan bog'liq xarajatlar va boshqalar xisoblanadi. Qarz kapitaliga nisbatan bu jalb qilingan manbalar qiymati yoki kreditlar bo'yicha Stavka xisoblanadi. Kapitalning narxi xo'jalik yurituvchi sub'ektning operatsiyalari rentabelligining minimal maqbul darajasini ko'rsatadi. Kapitalning narxi ko'plab omillarga: kapital bozoridagi talab va taklif, moliya bozorlaridagi raqobat darajasi, moliya bozorlarining rivojlanish darajasi, moliyaviy aktivlarning tavakkalchilik darajasi va boshqalarga bog'liq.
Qayta moliyalash stavkasi to'lash yoki to'ldirish uchun aylanma mablag'larni olishga qodir bo'lmagan Rossiya korxonalarining raqobatbardoshligini oshirishga yordam bermaydi. Kredit stavkalari va Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi o'rtasida iqtisodiyot uchun juda muhim bo'lgan tafovut saqlanib qolmoqda. Kreditlash bozorida qarama-qarshi vaziyat mavjud. Bir tomondan, kredit mablag'lari taqchilligini boshdan kechirayotgan korxonalar banklar tomonidan talab qilinadigan foiz stavkasini to'lashga tayyor emas. Boshqa tomondan, banklar ortiqcha resurslarni kreditlarga qaraganda kamroq foydali, ammo likvidliroq moliyaviy vositalarga investitsiya qilishga tayyor. Rossiyada kreditlar bo'yicha o'rtacha foiz stavkasi inflyatsiya darajasidan kamida 6-7 foizga oshadi va so'nggi bir yarim yil ichida u inflyatsiya va depozit stavkasidan oshib ketdi.
Iqtisodiyotning muvozanat holati ko'p jihatdan jamg'arma va investitsiyalarning nisbati va o'zaro ta'siri bilan belgilanadi. Garchi bu jarayonlarni birlashtiruvchi va ajratuvchi holatlar mavjud bo'lsa-da, iqtisodchilar jamg'armani investitsiyalarning asosi deb bilishadi. Ularni ajratib turadigan narsa shundaki, jamg'armalar darajasi va investitsiyalar darajasi turli holatlar bilan belgilanadi.
Kapitalning chiqib ketish jarayoni va uni belgilovchi omillarni chuqur tushunmaslik, shu munosabat bilan kapitalning mamlakatdan tez olib chiqib ketilishiga qarshi samarali kurash olib borilayotgani nafaqat iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga, balki iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga ham tahdidlarni kuchaytirmoqda. moliya sektoriga, balki umuman mamlakat milliy xavfsizligiga ham.
Bu jarayon tashqi (noqulay investitsiya muhiti, Evropadagi qarz muammolari, offshor hududlar orqali xorijiy investitsiyalar niqobi ostida kapital mamlakatiga qayta investitsiyalar kiritish) va ichki omillar (daromadlarning yuqori darajada farqlanishi, valyuta konvertatsiyasi motivlarining yo'qligi) bilan bog'liq. rublning yuqori o'zgaruvchanligi sharoitida daromadlar, rivojlanmagan infratuzilma, qazib olish sanoatiga nisbatan ishlab chiqarish tarmoqlarining past rentabellik darajasi).
Kapitalning chiqib ketishi mamlakat ichida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishdan manfaatdor bo‘lmagan tadbirkorlarning kapitalni erkin eksport qilishini, tashqi qarzning o‘sishi esa biznesning mamlakat ichida rivojlanish istagi bilan bog‘liqligini, lekin chetdan qarz olishga majbur bo‘lishini bildiradi. Shunga qaramay, davlat tomonidan investitsiya hajmini oshirish imkoniyatlari mavjud. 2013-yil boshiga mamlakatimizda 537,6 milliard AQSH dollari miqdorida oltin-valyuta zaxiralari mavjud edi. Biroq, so'nggi yillarda paradoksal vaziyat yuzaga keldi. Bir tomondan oltin-valyuta zahiralarining ortishi davom etmoqda; boshqa, odatda rivojlangan mamlakatlarga kredit berish. Boshqa tomondan, xorijiy kreditlar ortib bormoqda. Rossiya iqtisodiyotining umumiy tashqi qarzi 2013-yil 1-iyul holatiga ko‘ra 703,8 milliard dollarga oshgan, korporativ sektorning tashqi qarzi esa 628,4 milliard dollarga yetgan. Ba'zi ekspertlarning fikriga ko'ra, xorijiy aktivlarga joylashtirishdan olingan zaxiralarning daromadliligi va mahalliy kompaniyalar tomonidan jalb qilingan xorijiy kreditlar bo'yicha foizlar o'rtasidagi farqni aks ettiruvchi faqat foiz qaychi bo'yicha Rossiya har yili 35-40 milliard AQSh dollarini yo'qotadi. Past investitsion faollikni hatto hukumatning iqtisodiyotga in'ektsiyalarini kuchaytirish orqali ham to'liq hal qilib bo'lmaydi. Davlat yalpi talabni rag'batlantiradi, lekin makroiqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikka erishish uchun siyosiy hokimiyatning monopollashuvi natijasida yuzaga keladigan yuqori darajadagi korruptsiyadan qo'rqib, infratuzilmaga investitsiyalarni cheklaydi.
Inflyatsiyaga qarshi kurashish maqsadida pul massasini siqib chiqarishga qaratilgan pul-kredit siyosatining tanlangan yo‘nalishi tufayli davlat investitsiya imkoniyatlari va xususiy sektorning qarz mablag‘laridan foydalanish imkoniyatlari qisqaradi.
Inqirozdan keyingi so'nggi yillarda dunyoning etakchi davlatlari iqtisodiyotni qo'llab-quvvatlash maqsadida pul emissiyasi hajmini oshirgan bo'lsa-da, Rossiya banki qattiq pul-kredit siyosatini davom ettirmoqda. Shuning uchun, boshqa mamlakatlardan farqli o'laroq, Rossiyada foiz stavkalari o'sib bormoqda va uzoq muddatli kreditlash yomon rivojlangan. Amalga oshirilayotgan pul-kredit siyosati iqtisodiyotning rivojlanishini bostiradi va ishlab chiqarish faoliyatini modernizatsiya qilish va rivojlantirishga investitsiyalar uchun mavjud kredit mablag'larining etishmasligi tufayli uning raqobatbardoshligini oldindan belgilab beradi. Va yangi texnologik tartibning o'sish nuqtalariga investitsiya qilish Rossiya iqtisodiyotini jahon iqtisodiyoti rivojlanishining yangi to'lqiniga olib keladigan istiqbolli raqobatbardosh tarmoqlarga kuchli o'sishni ta'minlashi mumkin. Bu bozorning o'zini o'zi tashkil etishi va davlat boshqaruvi mexanizmlarining moslashuvchan kombinatsiyasini talab qiladi.