5-mavzu: Halqali chuvalchanglar tipi, ularning harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Halqali chuvalchanglar, ularning umumiy harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Yashash tarzi, tuzulishi, ko’payishi va rivojlanishi

Tashqi tuzilishi. Tanasi biroz yassilashgan silindr shaklida. uzunligi 0,5 mm dan 3 m gacha. Tanasining oldingi bo`g`imi prostomium har­akatchan, unda hech qanday o`simta bo`lmaydi. Tanasi 30-40 tadan 600 tagacha halqadan tashkil topgan; faqat ayrim turlarida 7-9 ta halqa bo`ladi. Kamtuklilar prostomiumdan tashqari hamma tana halqalarida to`rt tut- amdan (shu jumladan, 2 ta qorin va2 ta yon) qillar bo`ladi. Har bir tutam- dagi qillar soni bir xil bo`lmaydi. Yomg`irchuvalchangidaharbir tutamda bir juftdan, ya`ni bitta halqada 4 juftdan qillar bo`ladi. Qillarningjoylanishi parapodiylarning orqa va qorin bo`laklari joylashadigan o`miga mos kela­di . Kamtuklilar tanasining keyingi anal qismi, ya`ni, pigidiumda anal teshigi joylashgan.
Kamtukldarning tana devori va teri-muskul xaltasi ko`ptukli lamikiga o`xshash tuzilgan. Teri epiteliysi hujayralarining asosiy qismini sliiliinshiq bezli hujayralar tashkil etadi. Ular chuvalchang terisi yuzasiga shilimshiq modda ishlab chiqarib turadi. Bunday hujayralar yomg`ir chuvalchangin­ing 31-37 halqalarining yo`g`onlashuvidan hosil bo`lgan belbog`ida ay­niqsa ko`p bo`ladi. Ko`payish davrida bu bezlar suyuqligidan pilla hosil bo`ladi.
Qon aylanish sistemasi ko`ptuklilarnikiga o`xshaydi. Qonning qon tomirlar bo`ylab aylan- ishini orqa va halqum atrofidagi halqa qon tomirlari ta`minlab turadi. Kamtuklilar teri orqali nafas ola­di. Terida kapillarqon tomirlar qalin to`r hosil qiladi.
Ayirish organlari har bir halqada bir juftdan joylashgan metanefrid- iylardan iborat. O`rta ichak va qon tomirlarini sirtdan qoplab turadigan xloragogen hujayralar ham ayirish funksiyasini bajaradi. Xloragogen hu- jayralarda tana bo`shlig`idagi qattiq ayirish mahsulotlari to`planadi. Bu hujayralar mahsulotlari tana bo`shlig`iga tushib, maxsus teshik orqali chiqarib yubori I adi.
Nerv sistemasi boshqa halqali chuvalchanglarnikiga o`xshash bo`lib, bir juft xalqum usti gangliylar, halqum atrofi konnektivalar va qorin nervzanjiridan iborat. Sezgi organlari kuchsiz rivojlangan. Ko`zlari bo`lmaydi, yomg`ir chuvalchanglari terisi yuzasida yorug`likka juda sezgir hujayralar bo`ladi.