5-mavzu. Elektr zanjirlarni hisoblash usullari. Reja

Elektr zanjiri konturi deb, bir necha shoxobchalar-dan o‘tgan ixtiyoriy berk yo‘lga aytiladi. Bunga misol qilib 10-rasmdagi abdca, cdhfs va fqhf konturlarni olishimiz mumkin.
Ikki klemma (qutb)ga ega bo‘lgan elektr zanjiri ikki qutblik deb ataladi.
12-rasmda ikki qutblik shartli ravishda to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida tasvirlangan. Zanjir butun qismini bitta ikki qutblik deb qarash, zanjir shu qismining umumiy xususiyatlarini aniqlashda foydalidir. Ikki qutblik aktiv (13,a-rasm) va passiv (13,b-rasm) turlarga bo‘linadi.
Tarkibida elektr energiya manbasiga ega bo‘lsa, aktiv ikki qutblik deyiladi. Chiziqli aktiv ikki qutblik uchun yana uning uzilgan klemmalarida ikki qutblik ichidagi manba sababli kuchlanishning mavjudligi - qo‘shimcha sharti qo‘yiladi, ya’ni ushbu manbalarning ta’sirlari ikki qutblik ichida kompensatsiyalanmasligi zarur. Passiv ikki qutblik deb tarkibida elektr energiya manbalari bo‘lmagan ikki qutblikka aytiladi. Manbalari o‘zaro kompensatsiyalanib, ikki qutblikning ikki uzilgan klemmalarida kuchlanish bo‘lmasa, chiziqli ikki qutblik tarkibida elektr energiya manbalari mavjudligi joiz bo‘ladi.

13-rasm
Passiv ikki qutblik bo‘la turib, uning tarkibida o‘zaro kompensatsiyalanuvchi manbalar mavjud bo‘lishining mumkinligi haqidagi shart – bu zaruratdir. Chunki zanjirning bir butun qismini ikki qutblik bilan almashtirish g‘oyasi, shu qismning umumiy hususiyatlarini uning faqat tashqi klemmalariga nisbatan o‘rganilishini nazarda tutadi. Ushbu shart faqat chiziqli zanjirlargagina taalluqlidir, chunki nochiziqli zanjirlarda bunday kompensatsiya faqat bitta yoki faqat birnecha rajim uchun olinishi mumkin va boshqa rejimlar uchun olinishi mumkin bo‘lmaydi.

Nazorat savollari

1. 
   Sxema tushunchalari. EZ turlari. EZ elementlari.
   
2. 
   Eletr toki, elektr kuchlanish, elektr yurituvchi kuch tushunchalari. Boshqariluvchi manbalar.
   
3. 
   EZni ulanish usullari. Tugun, tarmoq, kontur tushunchalari. Oddiy, murakkat, aktiv, passiv EZlar
   
4. 
   Elektr zanjirlar deganda nimani tushunasiz.
   
5. 
   Elektr zanjirlar elementlari va modeli nima.
   
6. 
   Elementlarni ketma ket va parallel ulash qanday amalga oshiriladi.
   
7. 
   Passiv ikki qutblilik deganda nimani tushunasiz.
   
8. 
   Aktiv ikki qutblilik deganda nimani tushunasiz.
   
9. 
   Elektr zanjiri konturiga nimalar kiradi.
   
10. 
    Noplanar elektr zanjiri deganda nimani tushunasiz.