5-мавзу: бозор иқтисодиётининг мазмуни ва белгилари

Natural xo`jalik-umuminsoniy iqtisodning tarixan birinchi shakli bo`lib, bunda mehnat mahsullari ishlab chiqaruvchilarning o`z shaxsiy ehtiyojini qondirishga qaratiladi.
Natural xo`jalik sharoitida mahsulot ayirboshlanmaydi va u ishlab chiqaruvchining o`zi uchun hayotiy vositaga aylanadi. Ishlab chiqarish hamda iste'mol vositalari sifatida uning har kungi ehtiyojini qondirish uchun xizmat qiladi. Natural xo`jalikning asosi avval yer, keyinchalik xonaki sanoat bo`lgan.
Natural xo`jalik bozor iqtisodiyotiga qadar ijtimoiy ishlab chiqarishning asosiy shakli bo`lib kelgan.
Qadimgi Yunonistonda natural xo`jalikni mustahkamlash, rivojlantirish g`oyasini ilk bor Platon, Aristotel ilgari surganlar.
Natural xo`jalik sharoitida har bir yirik mulkdorning o`zining alohida xo`jaligi bo`lgan. Mayda dehqon xo`jaligi ham natural xarakterda bo`lgan.
Natural xo`jalik barcha iqtisodiy jarayonlarni tor doira bilan cheklaydi. Ishchi kuchi va moddiy resurslar muayyan xo`jalikka juda qattiq biriktirib qo`yiladi va ko`chib yurishidan mahrum bo`ladi. Natural xo`jalik iqtisodiy o`sish yo`llarini ham to`sib qo`yadi.
Mehnat unumdorligi deyarli o`smaydi. Bu uning o`ziga xos belgilarida ham ko`rinadi. Natural xo`jalik-konservatizm, ya'ni eskilikka moyil bo`lib, yangilikni yarata olmaydi.Iqtisodiy avtarkizm- ya'ni o`zini ta'minlab, boshqalar bilan kamdan-kam aloqaga kirishishdir.
O`zini-o`zi mahsulot bilan ta'minlab, iste'mol sarf-xarajatlarini tejaydi, shu sababli natural xo`jalikning ba'zi bir sarqitlari nisbatan rivojlangan iqtisodiyotda ham saqlanadi.
Natural ishlab chiqarish qonuniy ravishda tovar ishlab chiqarishga aylanadi, lekin bu jarayon ancha uzoq davom etadi.
Natural ishlab chiqarish iqtisodiy ravnaqni ta'minlay olmaganidan uning o`rniga tovar ishlab chiqarish keladi va mahsulotning natural shakli tovar shakli bilan o`rin almashadi.
Tovar xo`jaligi natural xo`jalikdan farqli o`laroq, mahsulot ishlab chiqaruvchilar bilan iste'mol qiluvchilarning bozor orqali, o`zaro tovarlarni oldi-sotdi orqali aloqa qilishni taqozo etadi.
Demak, tovar ishlab chiqarish deganda mahsulotni bozor uchun, ya'ni uni pul vositasida oldi-sotdi qilish uchun yaratilishini tushunish kerak. Tovar ishlab chiqarish ob'ektiv tarzda ikki asosga tayanadi, ya'ni uni ikki shart-sharoit yuzaga keltiradi:
Mehnat taqsimoti;
Ishlab chiqaruvchilarning bir-biridan ajralib, mustaqil faoliyat yuritishi.
Mahsulotni tovar shaklida ishlab chiqarish-bu ijtimoiy ishlab chiqarishning muayyan tuzilishi bo`lib bunda kishilar o`rtasida iqtisodiy munosabatlar bozor orqali, ularning mehnati mahsullarini oldi-sotdi qilish orqali namoyon bo`ladi. Tovarni sotishdan maqsad uning o`rniga boshqa tovarni sotib olib, ehtiyojni qondirishdir.
Tovar ishlab chiqarish umuminsoniy iqtisodiy hodisa, u hamma yerda mavjud. Mehnat mahsuli tovarga, ishlab chiqaruvchilar esa tovar ishlab chiqaruvchilarga aylanishi hamma jamiyatlar uchun muqarrar hodisadir.