5-мавзу. Бошқарув мақсади ва функциялари

Бошқарув функциялари - кўп қиррали тушунчадир. Шу сабабли уларни муҳим белгилар бўйича туркумларга ажратиб ўрганиш зарурияти туғилади (10-чизма).
Бошқарув функцияларининг моҳияти, таснифи ва мазмунини ўрганиш бошқарувнинг бутун жараёнини тартибга солиб туриш учун зарурдир, чунки юқорида таъкидлаганимиздек, бошқарув мазмуни жараён сифатида унинг функцияларида намоён бўлади.
ғарб менежментининг бугунги замонавий назарияси бошқариш функцияларини таснифлашда, энг аввало унинг қуйидаги асосий (умумий) функцияларига устуворлик беради:

• 
  режалаштириш;
  
• 
  ташкил қилиш;
  
• 
  тартибга солиш ва мувофиқлаштирши;
  
• 
  назорат;
  
• 
  рағбатлантирши (мотивлаштириш).
  

Бу функциялар бошқарувнинг барча бўпшларида ва ҳамма бос-қичларида қуйидаги изчилликда амалга оширилади (11-чизма).




11-чизма. Бошқариш функцияларини амалга опшрншдагя кетма-кетлик.

Демак, бошқариш режалаштиришдан бошланиб, фаолиятни ташкил қилиш, уни рарбатлантириш билан давом эттирилиб, назорат билан тугайди. Бу ерда мувофиқлаштириш барча функ-циялар жараёнида ўз аксини топади.

Бу функциялар бошқарувнинг ҳамма босқичларига хос бўлган умумий хусусиятларга эга бўлиб, бошқарув аппаратининг барча раҳбарлари ва мутахассислари фаолиятида мавжуд бўлади. Улар-ни, шунингдек, бошқарувнинг ҳамма томонларини қамраган функ-циялар дейиш ҳам мумкин, чунки улар бошқарув тизимини ҳам бўйига (вертикалига), ҳам энига (горизонгалига) қамраб олади.
Бошқариш функциясини таснифлашнинг иккинчи ёндошу-вида бошқариш ишини аниқ ижрочилар бўйича тақсимлашга ус-туворлик берилади. Бунда бир бугун аниқ функциялар тизими ажратилади. Масалан, замонавий ғарб фирмаларида ишлаб чи-қаришга оид 20—25 тадан кам бўлмаган функциялар ажратилади. Булар қуйидагилардир:

• 
  асосий ишлаб чиқаршини бошқариш;
  
• 
  қўшимча ишлаб чиқаришни бошқариш;
  
• 
  ишлаб чиқаришга хизмат қилувчи ишлаб чиқаришни бошқа-риш;
  
• 
  маркетингни бошқариш;
  
• 
  молиявий бошқариш;
  
• 
  сифатни бошқариш;
  
• 
  меҳнатни бошқариш;
  
• 
  ходишарни бошқариш;
  
• 
  иновацияни бошқариш ва ҳоказо.
  

Бундай ҳолда ишлаб чиқаришни бошқариш фаолиятининг айрим турлари ва соҳалари алоҳида ажралиб туради.


(34). Бошқаришнинг юқорида санаб ўтилган асосий функциялари ишлаб чиқаришни бошқариш жараёнида муҳим ўрин тугиши зарур бўлганлиги туфай-ли уларни муфассал кўриб чиқамиз (14-жадвал).