5-маъруза мавзу: кукунли материаллар

Химико-термик ишловга - азодлаш, ционлаш киради. Бу 
оперцияларни одатдагидек металларга ишлов бергандак бажарилади. 
Электрофизик усулда – электроучқунлик ва электроимпульслик 
ишлов берилади. Бу усулда мураккаб шаклдаги деталлар учун ишлов 
берилади. Электроучқунлик усулда электроднинг икки электрод орасидаги 
электр импульсидан фойдаланилади. Бу услда электроднинг биттаси деталл 
бўлади, яъни анод. Инструмент эса катод. Элктроимпульс усулида 

---

электродлар тескари уланади. Бу эса электроучқунлик усулга нисбатан
инструментларни кам едири-лишига имкон беради ва иш унумдорлигини 
оширади. Бу усул ток ўтказувчанлик электроднинг эррозия емирилишга 
асосланган бўлади. Импульс қисқа вақт ичида маҳсулот ва электрод орасида
10000
0
С-12000
0
C бўлиб, металл бир зумда эрийди ва парчаланади. Емирилган 
металл диэлектрикли суюқликда совийди ва юмалоқ гранула бўлиб идиш 
тубига чўкади. Қайта пресслашда эса материал яна ҳам зичлантирилади ва 
керакли ўлчамга келтирилади. 
2. Қаттиқ қотишмалар ва минералокерамика
қаттиқ қовушмалар 
Қаттиқ қотишмалар қийин эрувчан карбидлар асосида тайѐрланади,
улар юқори қаттиқликка, мустахкамликка, ишқаланишда едирилмасликка 
ва ўтга чидамли хусусиятга эга бўлади. Бу хусусиятлар юқори температурада 
ҳам сақланиб қолади (800
0
С-1000°С). Қаттик қотишмалар олинишига қараб 
қуйма ва металлокерамикалига бўлинади, кукуннинг қовуштириб вольфрам 
ва титан карбидлари, танталнинг кобальт билан бирикамасини ҳосил қилади. 
Охиргисини киритишдан мақсад қотишманинг қовушқоқлик ҳусусиятини 
оширишдир. Қуйма қаттиқ қотишмалар. Маҳсус электрод ҳолида 
тайѐрланади (ГОСТ 10051-75) ва юзага ѐпиштириш (наплавка, наварка) учун 
хизмат қилади. Қотишмалар В2К, ВЗК стеллитлар сормайт қуйма 
қотишмаларга киради. 
Стеллитлар кобальт, вольфрам ва хром қотишмаси бўлиб, бу 
қотишмаларни едирилган инструментлар, штамплар ва шунингдек, янги 
деталлар юзини ҳам қоплаш мумкин. Юза қаватга қўшимча қаттиқ 
қотишмани пуркаб ѐпиштириш кислород-ацетилен ѐрдамида бажариш 
мумкин. Юзага ѐпиштирилган стеллит эвтектика тузулишига (структурасига) 
эга бўлади ва хром карбидини қаттиқ эритмасини ҳосил қилади. 
Ёпиштирилган қаватнинг механик ҳусусияти унинг совиш тезлигига боғлик 
бўлади. Қанча тез совиса механик хусусияти шунча юқори, чунки доначалар 
майда бўлади. Бу юзларга термик ишлов берилмайди. Одатда инструмент ва 

---

деталлар углеродли пўлатдан тайѐрланади. Натижада детал ѐки инструмент 
арзон бўлиши билан бир қаторда, турғун бўлиб қиммат бaҳo легирланган 
пўлатларни тежайди. Бу усулда чўян ва пўлат деталларга ишлов бериш 
мумкин бўлади.