5-маъруза мавзу: кукунли материаллар

Қуйма қаттиқ қотишмаларга сормайтлар – кўп углеродли хромли 
қотишмалар киради. Улар эвтектикадан кейинги юқори хромли чўян бўлиб, 
тузилиши (структураси) бирламчи карбид ва эвтектикада (сормайт № 1) ѐки 
эвтектикагача бўлган хромли оқ чўян тузилиши перлит ва карбид эвтетикаси 
(сомайт № 2) ҳосил қилади. Сормайтларни диаметри 5-7 мм бўлган сим 
ҳолида олиб чўян ва пўлат детал инструментларини юзасига қопланади. Улар 
нормал ва юқори температурада сирпаниб ишқаланувчи ерларда ишлатилади. 
Сормайт1 пуркаб ѐпиштирилган юзанинг қаттиқлиги HRC48-50. Уларга 
термик ишлов берилмайди. Сормайтга юмшатиш операцияси 850-900°С да 
ишлов бериб, сўнгра ѐғда тобланади ва юқори температурали бўшатиш 
(отпуск) қилинади. Бу усулда деталнинг юзага қопланган сермайт, унинг 
турғунлигини 10-12 марта оширади. Доналик ѐки кукунли қаттиқ 
қотишмалар доначаларнинг ўлчами 1-3 мм ҳолида тайѐрланади. Доначали 
қотишмаларга станлет, стеллитлар ўрнига ҳам ишлатилши мумкин, улар 
детални едирилишини кескин камайтиради, шунинг учун уни қишлоқ 
хўжалиги машиналарида, долотлар (гиологик парма) тайѐрлашда 
ишлатилади. Сталинит таркибида 8 % - С, 13 % - Мn, 3 % - Si, 18 % - Сг ва 
бошқалар бўлади. Қотишмалар трубкасимон электродларнинг ичини 
тўлатади, ѐки (присадка) қўшимча бўлиб, детал юзага пуркашда ишлатилади. 
Пуркаш ҳар хил усулда, кўпроқ электр ѐйида бажарилади. 
Металокерамик қаттиқ қотишмалар. Бу қотишмалар вольфрам 
(WC), титан (TiС), тантал (ТаС) карбидларнинг металлик кобольтдаги қаттиқ 
эритмаси. Металлокерамик қотишмалардан тайѐрланган пластинка металл 
кесувчи кескичларни ишчи қисми бўлиб хизмат қилади (резецлар, парма, 
фрезалар). Металлокерамик қаттик қотишма (ГОСТ 3882-74) учта группага 
бўлинади: вольфрамлик, титан вольфрамлик, тантал вольфрамликга. 

---

Вольфрамлик қаттиқ қотишма (мисол, ВКЗ, ВКЗМ, ВК6, ВК8, ВК8В)лар 
қаттиқ мўрт металларга ишлов беришда ишлатилади. Чўян, бронза, шиша. 
ВК6М билан жихозланган кескич билан оқ чўян, ўтга чидамли пўлатлар ва 
пластмассага ишлов беришда ишлатилади. ВК8В қотишма ўтга чидамли 
пўлатларни кесиб ишлашда қўлланилади. Марканинг охиридаги "В" - ҳарфи 
шу қотишманинг йирик доначалик, "М" ҳарфи эса майда доначалигини 
билдиради. Вольфрамли ва юқори кобальтли қаттиқ қотишмалар ВК20, 
ВК23, ВК30 ва янги қаттиқ қотишма ВК15В, ВК20В ва ВК25В бу маркали 
қотишмалар юқори мустаҳкамлик ва зарбий қовушқоқликга эга бўлади. Бу 
маркали қаттиқ қотишмалардан юқори зарб билан ишлайдиган штамплар 
тайѐрланади. Қаттиқ қотишмалардан тайѐрланган штампларнинг иш хизмати 
оддий пўлатникига қараганда 30-50 марта ортиқ бўлади.