5-маъруза мавзу: кукунли материаллар

Хом ашёни тайёрлаш. 
Маълум миқдорда ва химиявий таркибдаги кукунни махсус барабанга 
солиб аралаштирилади. Яхши текис аралашиш учун симоб, бензин, глецирин 
ва дистрланган сув солинади. Баъзи вақт аралаштириш вақтида турли 
хусусиятга эга қўшимчалар солинади: парафин, стеарин, глецирин, яъни 
енгил эрувчан ва учувчан моддалар. Ундан мақсад олинадиган маҳсулотда 
керакли ғоваклар ҳосил қилишдир. 
Деталл ёки намунани қолиплаш - пресс форманинг матрицасига 
металл кукуни совуқ ѐки иссиқ ҳолда солиб прессланади ѐки прокатланади, 
ва керакли шаклдаги детал олиш мумкин бўлади.
 Совуқ ҳолда пресслашда - пресс формага аралашма солиниб ишчи 
пуансон билан прессланади. Босим олингандан сўнг итарувчи пуансон 
ѐрдамида маҳсулот матрицасидан чиқариб юлинади. Пресслаш натижасида 
кукун доначалари пластик ва эластик деформацияланади, бир-бири билан
зичлиги, мустаҳкамлиги ошади ва керакли шаклдаги детални оламиз. 
Пресслаш-гидравлик, 
механик 
ва 
эксцентрикли 
прессларда 
бажарилади. Аралашма таркибидаги ва олинадиган деталнинг бажарадиган 
вазифасига қараб пресслаш босими 200-1000 МПа гача бўлади. Кўпроқ 
автомат пресслар ишлатилади, улар юқори унумли бўлиб, соатига бир неча 
минг маҳсулот бериши мумкин. Иссиқ ҳолда пресслашни вакумда ѐки инерт 
газлар муҳитида (1200
0
С-1800°С) бажарилади ва босим кучи совуқ ҳолда 

---

прессланганга нисбатан паст бўлади. Бу усул қийин деформацияланадиган 
металлар (борид, карбид ва х.к.) учун қўлланилади. 
Металлар кукунини прокатлаш. Бу – усул узлуксиз бўлиб 
олинадиган махсулот лента, сим, полосалар совуқ ва иссиқ ҳолда 
бажарилади. Прокатлаш вертикал ва горизонтал ҳолда бажарилиши мумкин. 
Кўпроқ ишлатиладигани ва қулайроғи вертикал усулдир. 
Аввало кукун бункердан иккита айланувчан валиклар орасига 
тушади. Валиклар сиқиб айланиш натижасида олинган маҳсулот печга ўтади 
ва иссиқ муҳитда ковшантирилади. Кукунинг ҳажми сиқиб прокатлаш 
натижасида бир неча марта камаяди. Прокатлаб бир қаватли ѐки кўп қаватли 
маҳсулот олши мумкин. Қовиштириш операцияси кукун қиздириш ва уни 
печда ушлаб туришга боғлиқ бўлади. Печнинг температураси маҳсулотнинг 
эриш тампературасидан 0,6-0,8% ни ташкил қилади. Маҳсулотни 
оксидланишдан сақлаш учун инерт гази аргон, гелий муҳитида ѐки вакуумда 
қиздирилиши лозим. Тайѐр маҳсулотни кукун қовуштирилгандан сўнг 
ўлчамлар турли бўлгани учун ишлов берилади, яъни колибровка, кесиб 
ишлаш, химико-термик ишлов
ва электро-физик усулда бажарилади.
Колибровка - пресс-формада босим билан махсус кўндаланг 
кесимлик тешик орқасидан сиқиб чиқарилади. Натижада ўлчамлари ўз 
ҳолига келади, юзаси пардозланади ва қисман ғоваклиги камаяди. 
Кесиб ишлашда - олинган маҳсулотга ташқи ва ички резба очилади, 
майда чуқур тешиклар пармаланади ва мураккаб шаклдаги деталларга, 
матрица, штампларга ишлов берилади.