5-ma’ruza. Favqulodda vaziyatlar turlari va xususiyatlari

Psixokimyoviy (ruhiyatga ta’sir etuvchi) zaharli moddalar. Bu guruh moddalari asab sistemasiga muayyan ta’sir etib, insonni vaqtinchalik faoliyatini izdan chiqaradi.
BZ - oq kristal kukun bo‘lib, uning zichligi 1.8, qaynash harorati 412^oC, suyulish harorati 190^oC. Uning kuchli ta’siri aerozol ko‘rinishida bo‘lib, nafas yo‘llari va oshqozon-ichak orqali ta’sir etadi.
Zaharlash belgilari: qusish, gapira olmaslik, so‘ngra gallutsinatsiya va hayajonlanish.
Qaltiratuvchi zaharli moddalar. Bunday xususiyatli moddalar - ko‘zning harakatchan qismini hamda nafas yo‘llarining yuqori qismini izdan chiqaradi. Bu guruhga kiruvchi moddalardan CS va CR muhim ahamiyatga ega.
CS - oq kristal kukun bo‘lib, suvda yomon, atseton, benzollarda yaxshi eriydi. Uning qaynash harorati 315⁰C, suyulish harorati 95⁰C, solishtirma og‘irligi 1.0 ga teng. Uning kuchli ta’siri aerozol ko‘rinishida. CSning havoda aerozol ko‘rinishidagi miqdori 510^-3 mg/lda hamma odamlarni birdan izdan chiqaradi, yuqori konsentratsiyada esa terining ochiq joylarida kuyish sodir bo‘lib, nafas organlari falajlanadi. Zararlanish belgilari: ko‘zning, ko‘krak qafasining qizishi, og‘rishi, ko‘zdan yosh oqishi, yo‘tal va boshqalar.
CR - qattiq kristall modda bo‘lib, zaharliligi BZdan yuqori. CR ham inson terisini qattiq shikastlantiradi. Buning ham kuchli ta’siri aerozol ko‘rinishida bo‘ladi.


3. Biologik qurollar, ularning ta’sir etish omillari.
Biologik qurollar - bakterial vositalarga asoslangan (bakteriyalar, viruslar, zamburug‘ va ular faoliyatining zaharli mahsulotlari). Kasallik tarqatuvchilar (hasharotlar, kemiruvchilar) orqali yoki o‘q-doridagi suspenziya va kukunlar orqali ishlatiladi.
Biologik vositalar qo‘llanishi oqibatida favqulodda epidemologik, epizootik va epifitotik vaziyatlar yuzaga keladi.
Ularning xususiyatlari: bakteriologik vositaning juda kichik miqdori bilan ommaviy kasalliklarning kelib chiqishi; kasallikning yashirin davri; kasallik ta’sirining uzoq muddatligi; germetik berkitilmagan joylarga kira olish qobiliyati.
Bakteriologik qurollar ishlatilganda suyuq yoki kukun holda yerga, o‘simliklarga va suvga tarqatiladi. Bularni esa qurt-qumursqalar tezlikda atrofga tarqatib, biologik qurolning zararlash miqyosi kengayishiga sabab bo‘ladi.

Quyidagi jadvalda ba’zi yuqumli kasalliklarning xususiyatlari keltirilgan:

Kasallik turi	Kasallikning tarqalishi	kasallikning yashirin davri, kun	Ish faoliyatini yo‘qotish muddati, kun
O‘lat	Kasallangan bemorlardan havo orqali, qurt-qumursqalardan yuqishi orqali	3	7-14
Sibir yarasi	Kasallangan hayvon juni, terisi ushlanganda, zararlangan go‘shtdan	2-3	7-14
Sapa	Yuqoridagiga o‘xshash	3	20-30
Tularemiya	Zararlangan suvdan foydalanganda, kasallangan kemiruvchilar bilan munosabatdan	3-6	40-60
Vabo	Zararlangan suv, ovqatdan	3	5-30
Sariq bezgagi	Chivin chaqqanda, kasallangan odam, hayvondan	4-6	10-14
Suvchechak	Zararlangan narsa-buyumdan, kasallangan odam bilan muloqatda	12	12-24
Botulizm	Zaharlangan oziq-ovqatlarni iste’mol qilganda	0,5-1,5	40-60