5-amaliy mashg’ulot

III BOB. AMALIY GEOGRAFIYA DARSI TURLARI 
 
Amaliy geografiya darslari ta’limni tashkil qilishning eng asosiy turlardan 
hisoblanadi. Geografiya darslari didaktik maqsadlarga ko’ra quyidagi turlarga 
bo’linadi: kirish darsi; yangi mavzuni o’rganish darsi; aralash dars; ma’ruza darsi; 
takrorlash darsi. 
3.1 Kirish darsi 
Kirish darsi umumta’lim maktablarida geografiya predmetlarini va yirik 
mavzularni o’rganishda yo’llanma vazifasini o’taydi. Kirish darsining asosiy 
maqsadi ma’lum bir kurs va mavzu bo’yicha bilim va ko’nikmalar berishdir. Kirish 
darsi quyidagi qismlardan iborat: o’quv yilini boshida o’tkaziladigan kirish darslari; 

---

yirik mavzularni o’rganishdan olidin tashkil qilinadigan kirish darslari; chorak 
boshlanishida o’tkaziladigan kirish darslari. O’quv yilining boshida birinchi darsda 
o’qituvchi quyidagi ishlarni bajaradi:
‐ darslik va uning mualliflari bilan tanishtirish;
‐ darslikni tuzilishi bilan tanishtirish (qismlar, boblar, ilovalar, rasmlar, jadvallar); 
‐ darslikdan foydalanish tartibi bilan tanishtirish. Toza tutish, yirtmaslik, chizmaslik, 
yozmaslik va h.k. Yirik bo’limlarni o’rganishda ham kirish darslaridan foydalanish 
mumkin. “Boshlang’ich tabiiy geografiya” kursida Yer qobiqlari bo’limini 
o’rganishdan oldin kirish darsi o’tkazish mumkin. Unda quyidagii holatlarga e’tibor 
bermoq lozim:
‐ geografik qobiqni qatlamsimon bo’lib tuzilganligi, ya’ni litosfera, gidrosfera, 
atmosfera va biosferalardan iborat ekanligi; 
‐ har bir qobiq alohida moddalardan tuzilganligi, ya’ni litosfera qattiq moddalardan, 
gidrosfera suyuq moddalardan (suv), atmosfera gazsimon moddalardan, biosfera esa 
tirik moddalardan iborat ekanligi haqida bilimlar shakllantiriladi. Shundan so’ng 
o’quvchilar ongida Yer qobiqlari haqida tushunchalar shakllanadi va umumiy 
tasavvurlar hosil bo’ladi. Iqtisodiy geografiya darslarida xam xuddi shunday kirish 
darslarini tashkil qilish mumkin. Masalan, “Jahon iqtisodiy va ijtimoiy georafiyasi” 
kursida jaxon xo’jaligini o’tishdan oldin kirish darsi o’tkazish mumkin: unda 
quyidagi holatlarga o’quvchilar diqqati qaratiladi: 
‐ jahon xo’jaligi haqida tushuncha beriladi; 
‐ jahon xo’jaligining tarkibiy qismlari chizib ko’rsatiladi. 
‐ shundan so’ng sanoat, qishloq xo’jaligi, transport va xalqaro iqtisodiy aloqalarni 
tuzilishi alohida tushuntiriladi. Masalan, transport tarmog’i quyidagi qismlarga 
bo’linadi: quruqlik, suv, havo, quvur, elektron. Amaliy geografiya darslarida ham 
xuddi shunday kirish darslarini tashkil qilish mumkin. Masalan, unda quyidagi 
holatlarga o’quvchilar diqqati qaratiladi: Amaliy geografiyaning asosiy vazifalari, 
landshaftlarni baholash hamda bashoratlashni amalga oshirishga, rayon planirovkasi 
va shaharsozlik haqida umumiy tushunchalar beriladi, tabiiy resurslarga iqtisodiy 
baho berish, geografik ekspertiza, rayonlashtirish va iqtisodiy geografik bashoratlar 

---

ko`rib chiqiladi. Bundan tashqari kirish darslarida quyidagi maqsadlar ham amalga 
oshiriladi; bo’lajak o’quv ishlari uchun o’quvchilar psixologik jihatdan 
tayyorlanadi; o’quvchilarga geografiya fani va geografik bilimlariga nisbatan 
qiziqish uyg’otiladi. Kirish darsida bitta mavzu o’rganilganligi uchun unda darsni 
barcha elementlari mavjud emas. Unda tashkiliy qism, yangi bilimlarni o’rganish, 
ayrim hollarda vaqt yetarli bo’lsa bilimlarni mustahkamlash va uyga vazifa berish 
amalga oshiriladi. Ko’p hollarda kirish darsida asosan yangi material o’tiladi, uyga 
vazifa berilmasligi ham mumkin.