|
Даъволар даражаси ва ўзини ўзи қадрлаш ўртасидаги боғлиқлик.
Ўз-ўзини ҳурмат қилиш устунлик қилади ва унинг ифодаси даъволар даражасидир, деб хулоса қилади Л.В. Бороздин. Яъни, даъволар даражаси шахснинг ҳаракатларида ўзини ўзи қадрлашнинг намоён бўлиши ҳисобланади. Худди шундай муаммо ўз-ўзини ҳурмат қилиш ва муваффақият мотивацияси тушунчаларини фарқлашда пайдо бўлади.
Масалан, Х.Хекхаузен “ютуқ мотиви ўз-ўзини баҳолаш тизими вазифасини бажаради”, деб таъкидлайди. Ўз имкониятлари ҳақидаги ғоялар субъектни мақсадларни танлашда беқарор қилади: унинг даъволари муваффақиятдан кейин кескин кўтарилади ва муваффақиятсизликдан кейин ҳам худди шундай кескин пасаяди.
Даъволар даражаси - характерлайди:
1) Қийинчилик даражаси, унга эришиш келажакдаги ҳаракатлар сериясининг умумий мақсади (идеал мақсад);
2)Бир қатор ўтмишдаги ҳаракатларнинг муваффақиятли ёки муваффақияцизлигини бошдан кечириш натижасида шаклланадиган навбатдаги ҳаракат мақсадини субъект томонидан танлаш (ҳозирги даъволар даражаси);
3) Шахснинг ўзини ўзи қадрлашнинг исталган даражаси (И даража).
Инсон кейинги ҳаракатнинг қийинчилик даражасини танлашда эркин бўлган шароитда ўз-ўзини ҳурмат қилишни ошириш истаги иккита тенденциянинг қарама-қаршилигига олиб келади - максимал муваффақиятга эришиш учун даъволарни кўпайтириш тенденцияси ва уларни камайтириш тенденцияси. муваффақияцизликка йўл қўймаслик учун. Даъволар даражасига эришиш (ёки еришмаслик) натижасида юзага келадиган муваффақият (ёки муваффақияцизлик) тажрибаси даъволар даражасини янада қийинроқ (ёки осонроқ) вазифалар соҳасига ўтказишга олиб келади. Муваффақиятдан кейин танланган мақсаднинг қийинлигининг пасайиши ёки муваффақияцизликка учраганидан кейин ошиши (даъволар даражасининг атипик ўзгариши) даъволарнинг ҳақиқий бўлмаган даражасини ёки ўзини-ўзи ҳурмат қилишнинг етарли эмаслигини кўрсатади.
В. Жеймс ўз-ўзини ҳурмат қилиш ҳақидаги постулатини илгари сурди.
"Ўз-ўзини ҳурмат қилиш муваффақиятга тўғридан-тўғри пропорционалдир ва даъволарга, яъни шахс эришмоқчи бўлган потенциал муваффақиятларга тескари пропорционалдир" формула шаклида буни қуйидагича ифодалаш мумкин:
Ўз-ўзини ҳурмат қилиш = даъволар / имкониятлар.
Ўз-ўзини баҳолаш қобилиятининг келиб чиқиши эрта болаликдан бошланади ва унинг ривожланиши ва такомиллашиши инсон ҳаёти давомида содир бўлади.
Одатда ўзимиз ҳақидаги фикр бошқа одамларнинг бизга бўлган муносабатига асосланади. Шахсни ривожлантиришнинг турли босқичларида аҳамиятлилик вазнини ўзгартирадиган ўз-ўзини ҳурмат қилишнинг бир нечта манбалари мавжуд:
Бошқа одамларни баҳолаш; муҳим бошқалар доираси ёки маълумот гуруҳи; бошқалар билан ҳақиқий таққослаш; - реал ва идеал И ни солиштириш.
Ўз-ўзини ҳурмат қилиш ҳам ўз фаолияти натижаларини баҳолаш асосида, шунингдек, ўзи ҳақидаги реал ва идеал ғоялар нисбати асосида шаклланади.
Ўз-ўзини ҳурмат қилишнинг пастлиги кўп сабабларга кўра бўлиши мумкин: у болалигида шахсий муаммолари билан шуғулланмаган ота-онангиздан қабул қилиниши мумкин; у заиф академик кўрсаткичлар туфайли болада ривожланиши мумкин; тенгдошларнинг масхара қилиши ёки катталарнинг ҳаддан ташқари танқиди туфайли; шахсий муаммолари, муайян вазиятларда ўзини тута олмаслик ҳам инсоннинг ўзи ҳақидаги номақбул фикрини шакллантиради.
Бу ҳақда Р.Бёрнс шундай дейди:
“Aгар ота-она бола учун ижтимоий кўзгу бўлиб ишлаётган бўлса, уларга муносабатда меҳр, ҳурмат ва ишонч кўрсатса, бола ўзини бу туйғуларга муносиб шахс сифатида кўришга одатланиб қолади” .
Скотт биринчи бўлиб болада ижобий ўзини-ўзи тушунчасини шакллантирадиган оилавий вазият турини ажратиб кўрсатди. 1800 нафар ўсмирни ўрганиб чиқиб, у уйда ота-она ва фарзандлар ўртасида ўзаро ҳурмат ва ишонч муҳити мавжуд бўлган, бир-бирини қабул қилишга тайёр бўлганлар ҳаётга кўпроқ мослаша олишини, мустақил бўлишини, ўзини ўзи қадрлаши юқори еканлигини аниқлади. Aксинча, келишмовчилик ҳукм сурган оилалардаги ўсмирлар камроқ мослашган.
Ўзига бўлган ишонч ўз қадр-қимматини ҳис қилиш билан бирга ўз-ўзини оқлаш ва эътиқодни ифода етишда жасоратни келтириб чиқаради. Бундай муносабат ва мос келадиган умидлар уларга нафақат ижтимоий муносабатларда мустақил мақом, балки катта ижодий салоҳият, бақувват ва ижобий ижтимоий ҳаракатлар қобилиятини ҳам беради. Гуруҳ муҳокамаларида улар одатда фаол позицияни эгаллайдилар. Ўзларининг еътирофларига кўра, улар янги одамларга яқинлашишда унчалик қийинчилик туғдирмайдилар, улар душманлик билан кутиб олинишини билиб, ўз фикрларини билдиришга тайёр.
“Ўз-ўзини юксак қадрлаш”, дейди Р. Бернс, ижтимоий алоқалар техникасини яхши билишни таъминлайди, шахсга ҳеч қандай махсус ҳаракатларсиз ўз қадр-қимматини кўрсатишга имкон беради.
Чак Т. Фолкан дейдики, агар инсон ўзи севган иш билан шуғулланса, вақт ўтиши билан у фахрланишга ҳақли бўлган тажриба ва маҳоратга эга бўлади. Бу оддий ўз-ўзини ҳурмат қилишни ташкил этувчи шартлардан биридир. Ҳар бир инсон ўзи учун идеал "мен" образини яратади. У ота-оналар, тенгдошлар ва ҳокимият егалари олдида қимматли фазилатларга эга. Aтроф-муҳитга қараб фарқ қилиши мумкин. Ҳақиқий фазилатлар идеалга мос келса ёки унга яқинлашса, одам ўзини юқори баҳолайди.
Ўзига нисбатан ҳушёр ва объектив муносабат ўзини ўзи қадрлашнинг асосини ташкил қилади.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, ўз-ўзини ҳурмат қилиш ўз-ўзини англашнинг таркибий қисми бўлиб, рефлексив хусусиятга эга бўлиб, қуйидаги элементларни ўз ичига олади:
Do'stlaringiz bilan baham: |
