4-nji tema. SÖZlem agzalary, SÖzlemiň baş agzalary meyilnam a: Sözlemiň baş agzalary barada maglumat Eýe Habar. Sada we goşma habar

Sada habar. Sada habaryň işliklerden bolup gelşi. Sözlemiň habary bolmak üçin işligiň asyl, ýasama, haýsy derejede we haýsy zaman-da gelşiniň grammatik taýdan onçakly parhy ýok. Şonuň üçin hem habar her hili derejede, zamanda gelen asyl, ýasama işlikleriň ikisinden hem bolup biler. Muňa garamazdan, işlikden emele gelen habaryň sözlemiň eýesi bilen özara gatnaşygynda many taýdan tapawut bar, ýagny habaryň haýsy derejedäki işlikden bolmagyna görä, ondan aňlanylýan hereketiň şol sözlemde grammatik eýe bolup gelen sözden duýalýan düşünjäniň özi ýa başga biri tarapyndan ýüze çykarylandygy, ýüze çykarmaga onuň nähi-li we neneňsi gatnaşandygy ýaly zatlar habaryň haýsy derejedäki işlikden emele gelendigi bilen duýalýar.
Deňeşdirmek üçin aşakdaky mysallary görkezmek bolar:

1. 
   Çopan goýanlary ýawdy.
   
2. 
   Çopan goýanlary ýawuşdy.
   
3. 
   Çopan goýanlary ýawdurdy.
   
4. 
   Goýanlar ýawuldy.
   
5. 
   Çopan ýawundy.
   

Bu mysallaryň bäşisinde-de her hili derejede gelen “ýawmak” sözi

işlikden bolan habardyr. Şolarda eýe bilen habaryň özara gatnaşygyn-da many taýdan tapawudyň bardygy açyk duýalýar.

a) Öten zaman formasyndaky işlikleriň habar bolup gelşi. Söz-lemiň habary öten zaman formasyndaky işliklerden bolanda, ol hereke-tiň diňe öň bolup geçendigini däl-de, hatda onuň her hili öwüşginlik-lerini hem aňladyp biler.
1) Habar işligiň ýönekeý öten zaman formasyndan bolanda, söz-lemde onuň özünden aňlanylýan hereketiň köp gezek gaýtalanman ýüze çykandygy duýalýar. M. Saýlaw okruglaryny we punktlaryny döretmeklik işi gutardy.
Oglanjyk ilki kagyzyň üstündäkilere seretdi.
2) Habar işligiň dowamly öten zaman formasynda bolsa, ol öňräk bolup geçen hereketiň birnäçe gezek gaýtalanandygyny hem aňladyp bi-ler. Meselem: Sabyr eje şonuň bilen hem hekaýasyny gutarardy.
Bu ikisi bir-birine maslahaty hernä çaý başynda bererdiler.

4. 
   Işligiň dowamly öten zaman formasyndan emele gelen (-ýardy, -ýärdi) habar öň bolup geçen dowamly gymyldyny hem aňladýar.
   

Meselem: Bu zatlara etmek üçin diňe işlemek gerekdigini ol düşünýärdi..