4-nji tema. SÖZlem agzalary, SÖzlemiň baş agzalary meyilnam a: Sözlemiň baş agzalary barada maglumat Eýe Habar. Sada we goşma habar

Bu gün okalmaga başlanan kitap aýratyn gyzyklydy.
Sözlemiň atlardan bolan eýesi san we ýöňkeme goşulmalarynyň ikisini hem kabul edýän wagtlary bolýar. Meselem:
Biziň dokmaçylarymyz şu günler ýokary öndürijilikli iş-leýärler.
Dogry, oba adamlary Atanazar agany kän tukat bolmaga goýmaz-dylar.
Käbir ýagdaýlarda “dagy” sözi atlaryň yzyndan ýöňkemeli we ýöň-kemesiz gelip, jemleýji söz şekilinde ulanylýar. Şonda bu söz baş düşümde gelse, onuň öňünden gelen at hem şonuň bilen bilelikde eýe bol-ýar. Eger şol söz (dagy) baş düşümden beýleki düşümleriň birinde ge-läýse, onda şonuň öňündäki at hem şol düşümde hasaplanyp, sözlemde ikisi bilelikde aýyklaýjy bolýar. Şoňa görä-de bu sözüň öň ýanyndan gelen sözüň (ýa-da sözleriň) eýedigini ýa-da aýyklaýjydygyny takyklamak üçin, jemleýji sözüň (dagy) sözüniň) haýsy düşümdedigini bilmek ge-rek. Meselem:
Annaguly dagy heniz karantindedi. Annaguly dagy-eýe.
Ejem, kakam, doganym dagy kolhozda işleýärler. Ejem, kakam, doganym dagy- deňdeş eýe.
Mundan başga-da “iki, üç” ýaly sanlar hem belli bir ýöňkeme goşulmalaryny kabul edip gelenlerinede, özleriniň öň ýanyndaky atlar bilen bile eýe bolup gelşi bar. Meselem:
Meret ikimiz klasda okadyk.

Oraz ikiňiz näçe kilo pagta ýygdyňyz?

Sözlemde atlardan bolan eýe goşma we sostawly hem bolup biler. Beýle bolanda, eýe diňe bir sözden bolmaýar-da, iki ýa-da ondan artyk sözden düzülýär.Meselem:
Ýöne Altynyň ene-atasy Altyny öz erkine goýbermeýärler.
Emma olardan ses-üýn çykmaýardy.
Käbir ýagdaýlarda at rolunda gelen “gerek” sözi hem belli bir ýöň-kemede gelende, sözlemiň grammatik eýesi bolýar. Meselem:
Muhada geregi hem şoldy.
- Maňa zapasyň geregi ýok-la –diýdi. we ş.m.
Türkmen dilinde gysgaldylan goşma sözler hem sözlemiň eýesi bo-lup ulanylyp bilerler. Meselem Orazy düýn raýkom çagyrypdyr.
2. Sanlardan. Düýp we tertip sanlar sözlemde adyň rolunda gelen-de, grammatik taýdan eýe bolup bilýärler. Olar ekelikde-de, öz ýanyndan gelen söz bilen hem eýänimň hyzmatyny erine etirýärler. Meselem:
Ikisi bir-birlerini gujakladylar.