4-Mavzu. Summator va Hisoblagichlar O‘quv mashg‘ulotining ta’lim texnologiyasi modeli

4-mavzu: Summator va hisoblagich.
Reja:

1. 
   Arifinetik-mantiqiy qurilma.
   
2. 
   Bir va kо‘p razryadli to‘liq jamlagichlar va ularning shartli belgilari.
   
3. 
   Asinxron (ketma-ket) Sinxron (parallel) hisoblagichlar.
   

Arifinetik-mantiqiy qurilma — axborotni o‘zgartirishga oid arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan qurilma sanaladi. Funksional jihatdan AMQ, odatda, ikkita registr, summator va boshqaruv sxemasidan (mahalliy boshqaruv qurilmasidan) tashkil topgan.
Summator - kirish qismiga kelayotgan ikkilik sonli kodlami qo‘shish amalini bajaruvchi hisoblash sxemasi bo‘lib, mashinaning ikkilangan so‘ziga oid razryadlilik darajasiga ega. Uzunligi turlicha bo‘lgan tez ishlovchi xotira registrlari:
1-registr (Prl) ikkilangan so‘z,
2-registr (Pr2) esa bitta so‘zga oid razryadlilik darajasiga ega.
Operatsiya bajarilayotgan paytda Prl ichida operatsiyada ishtirok etayotgan birinchi son, operatsiya yakuniga yetgach, natija joylashadi; Pr2 ichida esa operatsiyada ishtirok etayotgan ikkinchi son joylashib, operatsiya yakuniga yetgach, uning ichidagi axborot o‘zgarmay qoladi.
1-registr axborotni ma’lumotlarning kodli shinasidan olishi va xuddi shu shinasi orqali uzatishi mumkin.
Jamlagich deb n raziyadli X=(X(n—1), ...X0) va Y=(y(n-1), ...yO) kodlami arifmetik qo‘shishni amalga oshiruvchi qurilmaga aytiladi. Ikki bir razryadli ikkiliksonlami qo‘shish qoidasi:
0 (+) 0 = О
0 (+) 1 = 1 (+) 0 = 1
1 (+) 1 = 0,1 orttirma yuqori razryadga uzatiladi.
Uchta bir raziyadli sonlami qo‘shish quyidagicha amalga oshiriladi:
0 (+) 0 (+) 0 = 0
0 (+) 0 (+) 1 = 1
0 (+) 1 (+ ) 1 = 01 takattarazryadga uzatiladi
1 (+) 1 (+) 1 = 11 takattarazryadga uzatiladi.
Keltirilgan qoidaga asosan to‘lik jamlagich mantiqiy fünksiyasi quyidagicha:
Jamlagich razryad natijasi:
с (i +1) = xi * yi + xi * ci + yi * ci. 2.5
Orttirma:
si =~ yi(xi{+yci) + yi ~ (xi(+)ci) =yi(+)(xi(+)ci) = yi(+)xi(+)ci. 2.6
Bir razryadli to‘lik jamlagichning (2.5) va (2.6) tenglamalarga mos sxema va shartli belgilanishi 1-rasmda keltirilgan.

1-rasm. Bir razryadli to‘liq jamlagich va uning shartli belgisi.
2-rasmda 2 va 4 razryadli jamlagich mikrosxemalari keltirilgan. Ko‘pincha jamlagichlaming razryadlar sonini oshirish zaruriyati tug‘iladi.

2-rasm 2 va 4 razryadli jamlagich mikrcsxemalari.
Ushbu jarayonda 3-rasmda ko‘rsatilganidek, ИМ6 jamlagichlaming razryadlar sonini oshirish uchun kaskadlash. sxemasidan foydalanish mumkindir.

3-rasm. ИМ6 jamkgichkrning razryadiar srniini oshirish uchun pog‘analash sxemasi.