4-mavzu. Quymakorlik asoslari. Quyma olish usullari. Model komplekti. Quyish sistemasi. Qo‘lda qolip tayyorlash. Shibbalash usullari. Reja

Quyma qoliplariga – formalariga ko‘yiladigan asosiy talablar: mustahkamlik, issiqbadoshlik, yuqori gaz o‘tqazuvchanlik.
Quyma qotishmalar. Quyma olish uchun maxsus quyma qotishmalari ishlatiladi; qaysilari maxsus yuqori quymakorlik, mexanik va ekspluatatsionlik xususiyatlarga ega bo‘lishi lozim. Tarkibida iloji boricha qimmat baxo tashkil etuvchilari kam bo‘lishi lozim; xossalari va strukturasi ishlatish jarayonida (detall shaklida) o‘zgarmasligi kerak.
Sanoat doirasida quyma qotishmalar ikki guruxga (kora, rangli) bo‘linadi. Kora: po‘lat va cho‘yan. Rangli ikki xilga bo‘linadi: og‘ir-zichligi
>5000 kg/m³ (misli, tsinkli, nikelli) vaengilzichligi >5000 kg/m³ (magniyli, titanli, aluminiyli).
Quyma qotishmalar xossalari. Eng muhim texnologik xossasi bu suyuq oquvchanlik, kirishish (hajmiy va chizigiy); Qotishmanili kvatsiyaga moyilligi; issiqva sovuq darzhosilbo‘lishi, gaz yutib gazli va kirishish govak hosil qilish.
Qotishmani suyuq okuvchinligi uni kimyoviy tarkibiga (tabiatig‘a) vafizi kaviy xossalariga (uyushkokligiva yuza tarangligiga) bog‘lik.
Yeng yuqori suyuq oquvchanlik eatetik tarkibi toza metall va qotishmalarda bo‘ladi. Kristallanish intervalitor qotishmalarni ham suyuq oquvchanligi yuqori. Silumin, cho‘yanlarni suyuq oquvchanligi yuqori. Magniy qotishmalari va po‘latlarniki past.

22.6-rasm.
Qotishmalarni suyuq oqishligini aniqlash uchun spiral(a) va quyma forma(b) 1,2 – ostki va ustki yarim formalar; 3 – quyish kosachasi; 4 – grafitli probka.2
Yerigan metall kosachaga qo‘yiladi, teshigi grafitli probka bilan yopilgan. Probka kutarilgach metall spiralni sekin to‘ldiradi (okib) suyuq oqish kattaligi qilib, suyuq metall to‘ldirgan spiral uzunligi bilan o‘lchanadi. (m.m.da).
Kirishish – quyma qotishmalarni qotishi va sovishi jarayonida o‘z hajmini kiichiqlashishidir. Hajmiy va chizig‘iy kirishish mavjud.
Quymalardagi kirishish g‘ovaklik, darz ketish, qiyshayish ko‘rinishda bo‘ladi. Kirishish rakovina tarzidaham bo‘ladi.
Kirishish rakovinasi yopiq yoki ochiq bo‘shliq qo‘rinishida bo‘ladi. Kirishish rakovinalari nisbatan yirik bo‘shliq hisoblanadi va eng keyin qotadigan joyda bo‘ladi.

22.7-rasm. Kirishish rakvinasi (a) va kirishish g‘ovakligi (b) hosil bolish sxemasi.
Dastlab quyish qolipini devorlari yonida qattiq metall qavati 1 hosil bo‘ladi. Qotmagan metall qismini sathi a-a gacha pasayadi. Qatlam 1 da yangi qatlam 2 o‘sadi; suyuq metall sathi pasayadi. Bu kirishish rakavinasi 3 ni hosil qiladi.