4-mavzu: moliyaviy natijalar to‘G‘risida hisobot reja: Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyaviy natijalarini ifodalovchi ko‘rsatkichlari va uni aniqlashning uslubiy masalalari

IT – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi;

YaF – yalpi foyda;

DX - davr xarajatlari;

BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar;

AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda;

MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;

MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari;

UFF - umumxo‘jalik faoliyatidan olingan foyda;

FF - favqulodda vaziyatlardan olingan foyda;

FZ - favqulodda vaziyatlardan ko‘rilgan zarar;

STF - soliq to‘langungacha olingan foyda;

DS - daromad (foyda)dan to‘lanadigan soliq;

BS - boshqa soliqlar va to‘lovlar.

SF – cof foyda;
Iqtisodiyotning erkinlashuvi bilan korxonalarda moliyaviy natijalar, aniqrog‘i, sof foydaning iqtisodiy mohiyati tobora ortib bormoqda. Bunda korxona faoliyati foydasini shakllantirish va uning manbai muhim ahamiyatga ega.

Iqtisodiy kategoriya sifatida foyda ishlab chiqarish sohasida tadbirkorlar faoliyati jarayonida yaratilgan sof daromadni aks ettiradi.

Bozor munosabatlarida foyda muxim kategoriya hisoblanib, bir qator muhim funktsiyalarni bajaradi.

Birinchidan, foyda korxona faoliyati samaradorligini ko‘rsatuvchi mezon va ko‘rsatgichdir. Boshqacha qilib aytganda, daromadlilik korxonaning samarali faoliyatidan dalolat beradi. Foyda miqdori bir qancha omillarga bog‘liq bo‘lib, ular korxona quvvatiga bog‘liq va aksincha bog‘liq bo‘lmagan omillardir.

Ikkinchidan, foyda barqarorlashtirish funktsiyasini bajaradi. U korxonaning so‘ngi moliyaviy iqtisodiy natijalarida qatnashib, bozor iqtisodiyoti sharoitida kalit rolini o‘ynaydi. Bu orqali shunday maqsad qo‘yiladiki, bunda boshqaruv sub’ektlarini xulq atvorini aniqlab beradi. Bunda ularning muvaffaqiyati foyda miqdori bilan milliy iqtisodietda belgilangan algoritmi va uning taqsimlanishi bilan birga soliqni ham o‘z ichiga oladi.

Uchinchidan, foyda turli darajadagi byudjet daromadlarini shakllantirish manbai hisoblanadi. Foyda byudjetga turli xil ko‘rinishlardagi ya’ni, soliqlar, iqtisodiy sanktsiyalar ko‘rinishida kelib tushadi va byudjet xarajatlari qismida ko‘rsatilgan va qonun orqali tasdio‘langan turli xil maqsadlarga yo‘naltiriladi.

Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirib xulosa qilishimiz mumkinki, xo‘jalik yurituvchi sub’ekt o‘z xo‘jalik faoliyatini samaradorligini aniqlash va kelgusi davrga boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun hisobot davrida daromad va xarajatlarni hisoblab chiqish imkoniyatini beradigan axborotlarni yig‘ish va ishlab chiqish tizimiga ega bo‘lishi kerak. Shu nuqtai nazarga ko‘ra moliyaviy natijalarni shakllantirish bo‘yicha biz yuqorida bergan takliflarimiz amaliy ahamiyatga ega deb o‘ylaymiz.