4-Мавзу: Билиш назарияси (Гносеология). Маъруза режаси

1) объективлик тамойили. Илмий билимлар табиий объектлар мазмунини у қандай бўлса шундайлигича очиб бериши билан боғлиқдир.
2) рационаллик, ақлий тарзда асосланганлик, исбот қилинганлик. Илмий билимларда бирор нарса ҳақида шунчаки хабар берилмайди, балки келтирилган фикрнинг маъноси, мазмунини тасдиқлайдиган зарур негиз, асослар ҳам келтирилади. Бу ерда етарли асос келтириш тамойили амал қилади.
3) Билимнинг объект моҳияти, унинг қонуниятларини қайта тиклашга қаратилганлиги.
4) Билимнинг ўзига хос ҳодиса сифатида уюштирилиши, унинг алоҳида тизимлилиги: бу ерда гап кундалик оддий билимларни шунчаки тартибга солиш тўғрисида эмас, балки чуқур англаб етилган тамойилларга кўра тартибга солиш ҳақида; назарий тизим ҳақида бормоқда.
5) Синаб кўриш, текшириб бориш: бу ерда гап илмий кузатув, амалиётда мантиқ орқали синаб кўриш тўғрисида боради. Илмий ҳақиқат амалда текширувдан ўтгач ва тасдиқини топгач ҳамма томонидан эътироф этилади.
Билиш жараёни ва унда олинадиган билимлар амалиёт ва билишнинг тарихий ривожланиши мобайнида табақаланади ва ўзининг ҳар хил шаклларида намоён бўлади. Билиш ва билимнинг бу шакллари, гарчи ўзаро боғлиқ бўлса-да, лекин бир-бирига ўхшамайди ва ҳар бири ўзига хос хусусиятларга эга.

Билиш турлари

Оддий

Фалсафий

Диний

Интуитив

Ғойибона

Илмий

Мифо-логик

Бадиий
эстетик

Олдиндан билиш

Ўйин воситасидаги билим

Ижтимоий билим

Шахсий билим

Илмий билим

Кундалик амалий билим

Билим шакллари

Мифологик билим

Диний билим

Бадиий-эстетик билим

Фалсафий билим

Билиш дунёнинг объект ва субъектга бўлинишини назарда тутади. Субъект – бу билиш фаоллигининг манбаи. Субъект деганда, аввало, билиш қобилиятига эга бўлган индивид тушунилади. Шунингдек, субъект – бу микрогуруҳ, ижтимоий гуруҳ, синф, жамият ҳамдир, чунки билим ва донишмандликнинг олий яратувчиси – бутун инсониятдир.