4-Ma’ruza. Orientirlash burchaklari. Joyda chiziqlar yo‘nalishini aniqlash. Reja

Rumblar. Chiziq yo‘nalishini o‘tkir burchak bilan ham aniqlash mumkin. Chiziqning gorizontal qo‘yilishi bilan chiziq uchidan o‘tgan meridian orasidagi o‘tkir burchak rumb burchagi deyiladi va r harfi bilan belgilanadi (4.1-shakl). Rumb burchagining yolg‘iz gradus qiymati chiziq yo‘nalishini belgilash uchun kifoya qilmaydi va rumb burchagi bo‘yicha chiziqni yasab ham bo‘lmaydi. Chiziq rumbining gradus qiymati bilan birga, chiziqning yerning to‘rt tomoniga nisbatan qanday yo‘nalganligini choraklar bilan ko‘rsatish kerak. Masalan, 4.4-shaklda O nuqtadan o‘tgan meridian va unga perpendikulyar chiziq bilan tekislik to‘rt chorakka bo‘lingan; choraklar shimoldan soat strelkasining aylanishi bo‘yicha I, II, III va IV bilan nomerlangan. Shunda I chorak shimol bilan sharq orasida bo‘lganidan, shu chorakda yotuvchi chiziqlap rumbining nomi shimoli-sharq (ShSh_q), II chorakda—janubi sharq (JSh_q), III chorakda—janubi g‘apb (JG‘) va IV chorakda—shimoli g‘arb (ShF) deb ataladi va qavslar ichidagi kabi belgilanadi.
Chiziqning rumb qiymatlarini yozishda avval chorak nomi yozilib, uning ketidan ikki nuqta qo‘yiladi-da, rumb burchagining soniy qiymati yoziladi. 4.5-shaklda O nuqtadan choraklar bo‘yicha chiqqan nurlarning azimutlari, rumblari va chorakdagi rumb nomlari ko‘rsatilgan. OA chiziq I chorakda bo‘lganidan uning rumbi ShSh_q:r₁ tarzida, OV chiziq II chorakda, rumbi JSh_q:r₂, OS chiziq III chorakda, rumbi JG‘:r₃ va OD chiziq IV chorakda, rumbi ShG‘:r₄ tarzida yoziladi.

4.5-shakl. 4.6-shakl.
Agar chiziq rumbining nomi va gradus qiymati berilsa, chiziq quyidagicha yasaladi.
Masalan, r_MN =JG‘:35°40' bo‘lgan chiziqni yasab ko‘raylik Buning uchun ixtiyoriy m nuqta olinib, undan meridian o‘tkaziladi, keyin meridian janubiy qismining g‘arb tomonida (4.6-shakl) transportir yordami bilan 35°40' li burchak yasaladi.
4.1-shaklda poligon tomonlarining azimut va rumblari ko‘rsatilgan. AV tomon rumbi r_AV=ShSh_q:r₁; r_VS =JSh_q:r₂ va hokazo.
To‘g‘ri va teskari rumb. Chiziq rumblari ham to‘g‘ri va teskari bo‘ladi. 4.7-shakldagi AV chiziqning to‘g‘ri rumbi r_AV=ShSh_q:r bo‘lsa, teskari chiziq VA ning rumbi, ya’ni teskari rumbi r_VA=JG‘:r' bo‘ladi.
Bir chiziqning to‘g‘ri va teskari rumblarini aniqlashda ham meridian-larning parallel bo‘lmasligidagi meridianlar yaqinlashish burchagi  ni hisobga olish kerak. Shakl bo‘yicha to‘g‘ri rumb ShSh_q:r, teskari rumb JG‘:r' bo‘ladi, yoki
r'=r+, (4.2)
ya’ni teskari rumb to‘g‘ri rumb qiymati bilan meridianlar yaqinlashish burchagining yig‘indisiga teng bo‘lib nomlarida o‘xshash harflar bo‘lmaydi.