4-Ma'ruza Optikaning asosiy qonunlari. To‟lqin optikasi

Yoruglikning qaytish qonunlari
.
Tajriba va nazariya shuni ko„rsatadiki, yorug„lik har xil shaffof 
muhitlarda har xil tezlik bilan tarqaladi, bu tezliklar yorug„likning vakuumdagi tezligidan kam 

---

bo„ladi. Yorug„lik ikki muhit chegarasiga tushganda, shu sirtdan qaytadi. Nur o„zining 
yo„nalishini o„zgartiradi va shu muhitning o„ziga qaytadi. 19.2-rasmda nurlar dastasi yassi 
sirtdan qaytishi ko„rsatilgan. Bu jarayon ma‟lum qonuniyatga bo„ysunadi. Bu qonunga –
yorug„lining qaytish qonuni deyiladi. 19.2-rasmda tushuvchi nur qaytuvchi va yorug„lik 
tushuvchi sirtning nuqtasiga tushirilgan perpendikulyar 
tasvirlangan.
9.2-rasm 
Tushish burchagi 
bilan belgilangan,19.2-rasm
. 
Yorug‘likning qaytishi

ya‟ni yorug„lik tushish nuqtasiga 
tushgan nur va perpendicular orasidagi burchak. 
Yorug„likning qaytish burchagi 
bilan belgilanadi, ya‟ni 
perpendikulyar bilan qaytgan nur orasidagi burchak.
Yorug„likning qaytish qonuni: sirtga tushuvchi nur, qaytgan 
nur va yorug„lik tushish nuqtasiga tushirilgan perpendicular
bitta tekislikda yotadi; Yorug„likning tushish burchagi qaytish
(9.3-rasm). 
burchagiga teng: 
. Agar yorug„lik nurlari dastasi notekis (g„adir-budir) sirtga tushsa, 
qaytuvchi nurlar hamma tarafga sochilib qaytadi. Bunday qaytishga diffuz qaytish deyiladi
Sirtga tushirilgan parallel nurlar dastasi parallel qaytsa, bunday qaytishga ko„zgu qaytish 
deyiladi (1.4-rasm): 
9.4-rasm. Yassi qaytaruvchi sirtga tushirilgan nurlar dastasi va qaytgan nurlar dastasi. 
Diffuz qaytishda qaytgan nurlarni har tarafdan qaraganda ham ko„rish mumkin ( 1.5a-rasm), 
ko„zgu qaytishda qaytgan nurlarni faqat bir yo„nalish bo„yicha ko„rish mumkin, boshqa taradan 
qaraganda nurlar kuzatuvchiga tushmaydi (19.5b-rasm).
Tekis sirtli ko„zgu –bu tushuvchi nurlarni ko„zgu qaytaruvchi tekislik bo„lagi. Uyingizda 
kundalik foydalaniladigan jihozlardan biri bo„lgan yassi ko„zgudir. Ammo biz hozir nima uchun 
ko„zguga qaraganda o„z aksimizni va atrofimizdagi jismlarni ko„rishimiz mumkinligini 
sabablarini muhokama qilamiz. 
Yorug„likning 
nuqtaviy manbasi hamma tomonga nurlarini sochadi (9.6-rasm), ulardan 
ko„zguga tushuvchi ikki nurini olib qaraymiz. Bunda qaytayotgan nurlar nur chqaruvchi 
nuqtaga simmetrik bo„lgan 
nutqadan chiqayotganday ko„ramiz.

---

9.5-rasm. 
9.6-rasm. 
Eng qizig„i 
chiqayotgan nurlar ko„zimizga tushadi. O„ziga xos jihati shundaki, bizning 
tasavvurimizda ko„zimizga tushayotgan nurlaning davomlari kesishgan nuqtada 
mavhum 
yorug„lik manbai joylashgan. Go„yoki 
yorug„lik chiqaruvchi manbaday tuyiladi. Bu nuqta 
nuqtaning ko„zgudagi aksini ta‟sirlaydi. Albatta, haqiqatda ko„zgu orqasida hech narsa nur 
sochmaydi, hech qanday energiya manbai yo„q, bu faqat illyuziyadir. SHuning uchun ko„zgudagi 
nuqta 
manbaning mavhum tasviridir.