4-маъруза. Меҳнат таълимида ўҚитиш методлари

Лаборатория машғулотларини утказиш методи. Бу метод таълим жараёнида ўқувчилар табиатдаги нарса ва ҳодисалар, уларнинг шакли, ҳажми, таркиби, тузилиши, узгариши ва тараққий этиш қонунлари ҳақида янгидан-янги билимлар бериш ва мустаҳкамлаш ҳамда уларнинг тегишли кўникма ва малакалар ҳосил қилишларида муҳим аҳамиятга эга. Ўқувчилар томонидан меҳнат таълими хонасида нарса ва ҳодисаларни маҳсус жиҳозлар воситасида (улчов асбоблари, тажриба жиҳозлари ва тажриба учун керак бўлган асбоб ва анжомлар кабилар ёрдамида) бевосита ўрганишга лаборатория ишлари деб айтилади.
Лаборатория машғулотлари маҳсус жиҳозланган лаборатория хонаси ҳамда тегишли аппарат, асбоб-ускуналар, микроскоп, лупа, колба, мензурка, улчов асбоблари билан таъминланган оддий синф хоналарда, мактабнинг тажриба участкаларида олиб борилади.
Одатда лаборатория машғулотлари ўқитувчи томонидан илгари оғзаки баён қилиш-тушунтириш, ҳикоя қилиш, мактаб маърузаси ва суҳбат методи билан утилган маълумотларни аниқлаш, исбот қилиш ва мустаҳкамлаш мақсадида олиб борилади. Баъзан бундай машғулотлар юқори синфларда ҳам янги билим бериш мақсадида қўлланилади.
Кўпинча лаборатория дарси машғулотнинг тавсифига қараб уч турда:
- кузатиш;
- тажриба ёки эксперимент утказиш;
- тегишли асбоб ускуналар воситасида муайян бирор нарсани улчаб ёки текшириб кўришда қўлланилади. Битта лаборатория машғулотида икки ёки уч хил метод қулланилиши мумкин.
Ўқитувчи ўқувчиларнинг мустақил иш бошлашларидан олдин тажрибанинг муваффақиятли чиқишига эришиш учун уларга тегишлича йул-йуриқ бериши мумкин. Бундан айниқса: а) белгиланган тажрибадан кузатилган мақсад; б) кузатилган ёки тажриба қилинадиган ҳодисанинг ҳусусияти; в) тажрибада қўлланиладиган асбобларнинг тузилиши, ҳусусияти ва ишлатилиш йуллари; г) тажриба ишини бошқариш тартиби; д) тажриба юзасидан нималарни ёзиб олиш зарурлиги; е) тажрибанинг хавфсиз бўлиш чоралари ҳамда курсатма берилиши зарур. Ўқитувчи ўқувчилар учун узи ёки бошқа кишининг бирор тажрибани ишлаб беришига йул қуймаслиги керак.
Ўқувчилардан лаборатория машғулоти жараёнида тажриба натижалари ҳақида ҳисобот ёзиб бериш талаб қилинади. Бундай ҳисобот ёзма ишлар, баъзан расм, чизма, тариқасида бўлиши мумкин.
Баъзан ажойиб ижодкар ўқувчилар учраб турадика текширилган лаборатория ишини бошқача йулда ёки усулда бажариши мумкин. Бундай ҳолларда Ўқитувчи бу талабани бажарган иши туғри бўлса уни рағбарлантириш зарурдир.