4-маъруза. Меҳнат таълимида ўҚитиш методлари

Иллюстратив-тасвирлаш. Расмлар курсатиш. Мактабда қулланиладиган курсатма маълумотлар икки турда бўлиши мумкин.
1. Табиий курсатма материаллар: усимликлар, ҳайвонлар, фойдали қазилмалар, уларнинг тупламлари, физик асбоб ва бошқалар.
2. Тасвирий курсатма материаллар. Бу материаллар мазмуни, тузилиши ва шаклига қараб икки турга булинади:
а) буюм, физик асбоб, нарса, ҳодиса ва воқеаларнинг тасвирини ифодаловчи материаллар (расм, сурат, фотосурат, диафильм, кинофильм, видеофильм ва ҳоказолар);
б) физик асбоб, нарса ва воқеаларнинг бирор шартли, белгилари орқали тасвирлаш ёки қисқартирилган тасвирий маълумотлар-чизмалар, жадваллар, диаграммалар ва шулар сингари.
Ўқувчилар томонидан урганилаётган физик асбоб ва ҳодисалар жонли ҳамда кузатиб идрок этиш йули билан билим асосларини эгалланишига саёҳат (экскурсия) методи дейилади.
Меҳнат таълими фанидан саёҳат утказишда бир қанча талабларга амал қилиниши лозим.
Мазмунига кўра саёҳат турт йуналишда булмоғи лозим:
- табиатни кузатиш ва ўрганиш мақсадида олиб бориладиган;
- саноат ва қишлоқ хужалиги ишлаб чиқаришига оид;
- ижтимоий ва маиший мазмундаги материаллар билан танишишга оид;
- санъат ва адабиёт маълумотлари билан танишишни назарда тутувчи;
Ўқитувчи саёҳат охирида ўқувчилар билан ўзлаштирилган материалларга асосланган ҳолда кузатиш юзасидан ўқувчилар билан суҳбат утказади. Ўқувчилар саёҳат юзасидан ҳисобот ёзадилар.
Амалий машғулотлар (оғзаки, ёзма ва график масалалар ечиш, лаборатория ишларини бажариш) ни ўтказиш методи. Оғзаки, ёзма ва график масалалар ишлаш методи муҳим дидактик аҳамиятга эга бўлиб, деярли у ҳамма синфларда ва ҳамма ўқув фанлари буйича кенг қўлланилади.
Масала ишлаш методи ўқувчилар ўзлаштирган билим, кўникма ва малакаларни мустаҳкамлаш, текшириб кўриш, такрорлаш, шунингдек, уларни турмушда қуллай олиш қобилиятларини тараққий эттириш мақсадида олиб борилади.
Машғулотдан кузатиладиган мақсад ўқувчиларнинг мустақил бажарадиган ишларининг ҳусусиятларига қараб уч турда олиб борилади:

• 
  оғзаки машқ;
  
• 
  ёзма машқ;
  
• 
  график ишлар машқи.
  

Ўқувчиларга машқ учун бериладиган топшириқлар албатта, илгари ўзлаштирилган қоида ва қонунларни уз ичига олиши лозим. Баъзан ўқувчилар физик қоида ва формулаларни, математик ёки геометрик теоремаларни яхши ўзлаштирган бўлсаларда, уларни уз ичига олган машқларни ишлай олмасликлари мумкин. Тегишли қоида ва формулаларни уз ичига олган бундай машқларни тартибли равишда такрорлаб борилмоғи лозим.
Топширилган машқлар бир неча йулларни уз ичига олган бўлса, бундай ҳолларда машқ режасини тузиш ва шу асосда ишлаш талаб этилиши керак. Масалан, машқ учун берилган масаланинг мазмуни, нима қилиш зарурлиги, нима берилгани, нимани топиш талаб қилиниши, ишни нимадан бошлаш кераклиги, қандай методдан фойдаланиш мумкинлиги белгиланмоғи лозим. Бу ўринда ўқувчиларга ўзларини ўзлаштирган қоида ва қонунлар асосида мисол ва масалалар туздириш муҳимдир.
График ишлар ҳам ёзма ишлар жумласига кириб, ўқувчиларнинг ўзлаштирган ёки ўзлаштираётган билимларини онгли ва мустаҳкам эсда сақлаб қолишлари ҳамда шу соҳада тегишли кўникма ва малакалар ҳосил қилишларига ёрдам беради.