4-bob. Kar’jerden kon massasini transportda tashish jarayonlari

5-bob.TAW JÍNÍSLARI JÁRDEMINDE AWDARMALAR
PAYDA ETIW PROCESSI


1.1. Awdarmalardı payda etiw tuwrısında túsinik

Agdarma payda etiw usılı qullaniladigan transport hám jumısshı úskeneljer túrlerine baylanıslı.

Temir jol transportında - ekskavatarli (mexanik gúrekli, abzetsjerli), plugli hám buldozjerli awdarmalar, kanveyer transportında bolsa, awdarmaǵa taw jınısların jaylastırıwda konsolli awdarma payda etgichlar qollanıladı.
Ashıq kán jumısları nátiyjesinde qazıp alınǵan qoplovchi jınıslardı hám nokonditsion esaplanǵan paydalı qazılma toplantuǵın jayǵa awdarma dep ataladı. Olardı jaylaw menen baylanıslı bolǵan texnologiyalıq processga, awdarma payda etiw - dep ataladı. Awdarmalardıń Karyer konturına salıstırǵanda jaylasıwına qaray, olar ishki hám sırtqı awdarmalarǵa bólinedi. Egjer awdarma karyer konturı ishkjerisinde jaylasqan bolsa, ishki awdarma, sırtında jaylasqan bolsa, sırtqı awdarma dep ataladı.
Turaqlılıǵı boyınsha - turaqlı jáne waqtınshalıq awdarmalarǵa bólinedi. Awdarma óz konstruksiyasına kóre kán massası uyumi esaplanıp, bir neshe qatlamnan (yarusdan) ibarat hám planda nadurıs formaǵa iye tuwrı múyeshka jaqın boladı (5. 1-súwret).
Bir awdarmaǵa bólek etip 4 qıylı túrdegi taw jinsi yamasa nokonditsion paydalı qazılmalar jaylastırılıwı (taw jınısların sortlarǵa bolǵan halda jaylastırıw ) múmkin.
Qazıp shıǵarılǵan qoplovchi jınıslar qayta ishlov bjeretuǵın hám qurılıs sanaatınıń sheki onimsi yamasa nokonditsion paydalı qazılma esaplanǵan (nokonditsion - málim waqıtta ekonomikalıq nátiyje bjermeytuǵın, biraq texnikalıq hám texnologiyanıń rawajlanıwı menen birgelikte kelesinde nátiyjeli bolıwı múmkin bolǵan paydalı qazılma) jaǵdaylarda awdarmalar bólek (sortlarǵa bolıp )

5. 1-súwret. Murintaw Karyerinde sırtqı awdarmanıń ulıwma kórinisi.
jaylastırıladı. Bunda hár túrlı túrdegi kán jınısları bir-birine qosılıp ketpewi, bir-birin jawıp qo'ymasligi zárúr. Nátiyjede awdarma uchastkalarǵa bólinedi. Hár bir uchastka átirapında birinshi yarusdan tap aqırǵı yarusgacha birdey túrdegi taw jinsi jaylastırıladı. Taw jınıslarınıń fizika-mexanik qasiyetleri hám sapa kórsetkishlerine baylanıslı bolmaǵan halda, gúdilew (skladirovanie) jalpı gúdilew (valovbiy) - dep aytıladı.Awdarmaniń tiykarǵi parametrlarine:
Awdarma bálentligi - No;
awdarma yarusi bálentligi - h;
awdarma eni - vo;
awdarma uzınlıǵı - Lo;
awdarma ótiw keńligi - Ao;
awdarma iyelep turǵan jer uchastkası maydanı - So.
Awdarma bálentligi hám awdarma tekshesi bálentligi qo'yidagilarga baylanıslı :
awdarma payda etiwdi mexanizatsiyalastırıw usılına ;
gúdilenetuǵın taw jinsi turaqlılıǵına hám awdarma tiykarına ;
awdarma astındaǵı jer relefine;
Transport túrine. Awdarma bálentligi boyınsha 2-5-5 yarusdan ibarat boladı hám hár bir yarus bálentligi awdarma tekshesi bálentligine teń boladı. Egjer taw jinsi turaqlılıǵı kem bolsa, awdarma tekshesi bálentligi 8-=-10 m boladı. Turaqlı qattı taw jınıslarında awdarma tekshesi bálentligi 30 -5-40 m boladı. Bir jınslı bolmaǵan taw jınısları jaylastırılǵan awdarmalarda bolsa, yaruslar bálentligi hár túrlı bolıwı múmkin.
Mısalı : tómen yarusga awdarma hám awdarma tómengi bólegi (tagi) turaqlılıǵın asırıwshı taw jınısları taslanadı.
Joqarı yarusga bolsa, awdarma maydanın rekultivatsiya qılıw múmkinshiligin kiyim-kensheklashtrish maqsetinde ónimli taw jınısları jaylastırıladı. Orta yarus hám Awdarmaniń plan daǵı oraylıq bólegine zıyanlı taw jınısları jaylastırıladı,