4
.
1 rasm. Mijozlarga transport xizmatlari ko’rsatishning “sifat g’ildiragi”.
Buning ustiga, keltirilgan ko’rsatkichlarning turlicha yo’naltirilganligi
umumiy ko’rsatkich bo’lmagan taqdirda transport korxonalarining ishini ob’ektiv
baholashda katta qiyinchiliklar tug’diradi.
SHunday qilib,
transport xizmatlari
ko’rsatishning majmuaviy (umumiy K
umumiy
ko’rsatkichi yuqorida ko’rib chiqilgan
ko’rsatkichlarning “sifat g’ildiragi” ko’rinishidagi jamlanmasi bo’lishi mumkin.
K
umumiy
ning qiymatini quyidagi formula bo’yicha hisoblash mumkin:
bunda
— transport xizmatlari ko’rsatishning alohida ko’rsatkichlari
va ularning bir-biriga o’zaro ta’sirining iste’molchilar tomonidan berilgan baholarini
hisobga oladigan reyting koeffitsientlari (so’rovnoma o’tkazish va ekspert
baholashlari uslubi bilan aniqlanadi).
Transport xizmatlari ko’rsatish sifatining umumiy darajasi, xuddi uni tarkib
toptiradigan har bir ko’rsatkich kabi 0 dan 1 gacha bo’lgan oraliqda baholanadi.
Mijozlarga eng yuqori xizmat ko’rsatish sifati K
Q
= 1 da bo’ladi. Amaliyotda bunday
“ideal” ga erishish o’ta murakkab va katta moddiy va moliyaviy xarajatlarni talab
qiladi.
Koeffitsientlarning aus = 0,40, ar = 0,15,
qiymatlari va ko’rib chiqilgan sifat ko’rsatkichlarining yuqorida keltirilgan taxminiy
o’rtacha qiymatlarida yuk egalariga transport xizmatlari ko’rsatish
sifatining
umumiy darajasi K
umumiy
= 0,40 x 0,92 + 0,15 x 0,76 + 0,20 x 0,81 + 0,25 x 0,72 =
0,82 bo’ladi.
SHunday qilib, iste’molchilarning transport xizmatlari ko’rsatishning sifatiga
bo’lgan talablari 80—82% ga qanoatlantiriladi. SHuni qayd qilamizki, bu o’rinda
gap faqatgina transport xizmatlari ko’rsatish sifatining mamlakat iqtisodiyotining
(sifatsiz (etarlicha sifatli bo’lmagan) transport xizmatlari ko’rsatishdan bilvosita
yo’qotishlarini hisobga olmasdan ko’proq yaqqol ko’rinib
turgan joriy
ko’rsatkichlari xususida boradi. Bundan tashqari, bu yerda miqdoriy jixatdan
aniqlash qiyin bo’lgan
boshqa baholar, masalan, xizmat ko’rsatish madaniyati
darajasi,
buyurtmalar
(talabnomalarni)
bajarish
va
tashish
hujjatlarini
rasmiylashtirishning tezkorligi, tarif
siyosatining qayishqoqligi, transport-
ekspeditsiya xizmatlari ko’rsatish darajasi, transport
xizmatlarining yuklarni
“eshikdan-eshikkacha” va “aniq muddatiga” yetkazib berish bilan majmuaviyligi va
hokazolar hisobga olinmagan. Bu baholarni hisobga olish bilan mijozlarga transport
xizmatlari ko’rsatishning sifat darajasi anchagina past bo’ladi.
SHu munosabat bilan transport xizmatlarining raqobatbardoshlilik indeksini
aniqlash katta ahamiyatga ega bo’ladi, uni ko’p sonli sifat parametrlarini ekspert
baholashlari uslubi bilan quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin:
bunda n — hisobga olinadigan sifat parametrlari; Q
1
— transport xizmatlari
ko’rsatish sifatining i-parametrining reytingi; G
1
— transport xizmatlari ko’rsatish
sifatining i-parametrining ahamiyatga molikligi.
Har bir sifat parametrining ahamiyatga molikligi ballar yoki boshqa
baholarda, reytingi esa – umumiy baho birligining ulushlarida ifodalanishi mumkin.
Tovar va xizmatlarning raqobatbardoshliligi deganda ularning berilgan vaqt
paytida raqobat bozorining sifat talablariga javob bera olish va iste’mol xususiyatlari
bo’yicha raqobatchilarning shunday tovarlari va xizmatlaridan ustun bo’la olish
qobiliyati tushuniladi. Transport xizmatlari iste’molchilarining
bunday sifat
talablarini ta’minlash uchun qoidaga ko’ra xarajatlar, ba’zan, masalan
harakatlanuvchi tarkibni ixtisoslashtirish uchun kattagina xarajatlar talab qilinadi.
SHu sababli transport xizmatlari ko’rsatishning raqobatbardoshliligi
faqatgina
natural ko’rsatkichlar biln emas, balki qiymat ko’rsatkichlari, avvalambor ularning
samaradorligi, ya’ni natijalar va xarajatlarning nisbati bilan ham belgilanadi.
SHunday qilib transport korxonalari, mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar,
transport bozorida muvaffaqiyatli ishlashi uchun mijozlarga transport xizmatlari
ko’rsatish sifati ko’rsatkichlarining
yuqori darajasini, transport ishining
