4 a kurs talabası Abdikalikova Gúldananıń informatikaní oqíTÍw metodikasí

5. Úlgilerden paydalanıw principi. Oqıtıwshı yamasa instruktor oqıw materialınıń mazmunın túsindiriw ushın mudamı jaqsı úlgilerdi tańlawǵa háreket etiwi kerek. Jaqsı model, ámeliyattan tipik mısallar, jaqsı hám de jaman ónimler de kútilgen dárejedegi nátiyjeniń sapası qanday bolıwı yamasa bolmaslıǵın anıq kórsetedi.
6. Didaktik redukciya principi. Berilip atırǵan bilimlerdi úyretiw ushın bul bilimler kerekli muǵdarǵa shekem qısqartılıwı kerek. Oqıw materialınıń kolemi kútá úlkenligi sebepli, odan kásip-óner wazıypaların orınlaw ushın kerekli bólimler tańlap alınıwı kerek. Kompleks (ulıwma ) hám quramalı tapsırmalar mudamı didaktik túrde ańsatlastırılıwı kerek, lekin mánisi ózgermeytuǵınlıǵı shárt. Sol sebepli, eger tek baslanǵısh bilimler kerek bolsa, oqıw materialın ılajı bolǵanınsha ápiwayılaw túsindiriwge hám asa kóp hám keń oqıw materialı menen oqıwshını qıynamawǵa háreket qılıw kerek. Tájiriybeli oqıtıwshı quramalı zatlardı ańsat sózler menen túsindire aladı.
7. Ilimiylik principi. Oqıw materialı sonday tańlanıwı kerek, ol haqıyqıy hám ilimiy jaqtan anıq tastıyıqlanǵan yamasa ilimiy izertlewler tiykarında sınalǵan bolıwı kerek, sonıń menen birge, pánniń jańa jetiskenlikleri hám jańa ashılıwların ózinde sáwlelendiriwi kerek. Oqıtıwshınıń shamasına yamasa subyektiv pikirine tiykarlanǵan material qóllanbawı kerek. Oqıtıwshı úyretken bilimler álbette teoriyalıq tastıyıqlanǵan hám ámelde sınalǵan bolıwı shárt.
8. Bilimlerdi qóllaw principi. Oqıtıwshı uyretken bilimlerdi oqıwshılar ámelde qollay biliwleri kerek. Sol sebepli de bul bilimler qollanarlı hám ámeliy jaǵdayda sınalǵan bolıwı zárúr. Bunday ámeliy jaǵdaylar oqıtıwshı tárepinen (eksperiment, tájiriybe tiykarında ) jaratılıwı kerek.
9. Nátiyjelerdi bekkemlew principi. Kisi kórgen, esitken zatlar tez umıtılıwı múmkin. Usınıń sebebinen álbette shınıǵıwlar ótkeriw hám mashqala hám de sorawlar sheshimin tabıw zárúr. Oqılıwındaǵı tabıs bahalanıwı hám tán alınıwı kerek. Bul oqıtıwshı hám oqıwshı ortasında turaqlı óz-ara baylanıs bolıwın talap etedi, nátiyjeler bolsa arnawlı «Bahalaw paraqlarında» belgilengen bolıwı kerek. Aytıp ótiw kerek, didaktikalıq principleri menen bir qatarda oqıtıwdıń tiykarǵı qaǵıydaları da bar. Olar, ulıwma alǵanda, oqıtıwshı iskerliginiń jol-jorıǵı retinde xızmet etedi, bólek alǵanda bolsa túsiniklilik principin qollap -quwatlaydı.
Oqıtıwdıń tiykarǵı qaǵıydaları :
• Túsinikliden túsiniksizge
• Jaqınnan uzaqqa
• Ańsattan qıyınǵa
• Anıqtan abstraktqa
• Ulıwmadan jekege
• Ulıwmalastırılǵannan jalǵızǵa
Didaktik minez-qulqlar. Didaktik minez-qulqlar degende, biz oqıtıwshınıń tálim procesin didaktika hám metodika bilimlerin qóllaw arqalı shólkemlestiriw minez-qulqların túsinemiz.
Didaktik háreketler:
tayarlıq kóriw -
ótkeriw -
bahalaw -
Nátiyjeler qanday bahalanadı? Oqıwdı qalay shólkemlestiriw kerek? Oqıwdı qanday sharayatta ótkeriw kerek? Qanday mazmunlarda oqıtıw kerek? Kimler oqıtadı? Kimlerdi oqıtıw kerek? Qanday maqsetlerge erisiw kerek? Qaysı usıllar járdeminde oqıtıw kerek? Olar óz-ara baylanıslı hám aylanba hárekette orınlanatuǵın oqıtıw ilajları modeline tiykarlanǵan. Yaǵnıy olar shınıǵıw processinde yamasa jumıs ornında oqıtıwshı tárepinen úzliksiz túrde tákirarlanatuǵın ilajlardı ańlatadı. Olar qandayda bir processtiń barlıq elementlerin óz ishine aladı, mısal ushın anıq bir teoriyalıq sabaqtı yamasa instruktajdı ótkeriw ushın «Tayarlanıw -Ótkeriw-Bahalaw» sıyaqlı háreketler kerek. Didaktik minez-qulqlar tómendegi sorawlar menen ajıralmas baylanısqan :
1. Kimler oqıtadı?
2. Kimlerdi oqıtıw kerek?
3. Oqıtıw arqalı qanday maqsetlerge erisiw kerek?
4. Maqsetlerge erisiw ushın qanday mazmunlardı oqıtıw kerek?
5. Teoriyalıq yamasa ámeliy sabaqta qaysı usıllar járdeminde oqıtıw kerek?
6. Teoriyalıq yamasa ámeliy sabaqtı qanday sharayatta ótkeriw kerek?
7. Oqıwdı qanday shólkemlestiriw kerek?
8. Gózlengen maqsetke erisiwdi tekseriw ushın nátiyjeler qanday bahalanadı?
Teoriyalıq bilimlerdi oqıtıw boyınsha tómendegi didaktik minez-qulqlardı kórsetiw múmkin:
1. Teoriyalıq sabaq yamasa instruktajǵa tiyisli dáslepki shárt-shárayatlar hám tayarlıqtı bahalaw
2. Oqıw maqseti hám oqıw mazmunlardı belgilew
3. Teoriyalıq sabaq hám instruktaj jobaların islep shıǵıw
4. Oqıw -didaktik materiallardı tayarlaw
5. Teoriyalıq sabaq hám instruktajlardı ótkeriw
6. Teoriyalıq bilimlerdi bahalaw
Didaktik minez-qulqlar ámeliy qábiletler hám kónlikpelerdi oqıtıw salasında tiyisli basqıshlarǵa bóliniwi múmkin. Social tájiriybe- didaktik joybar deregi. Maǵlıwmat mazmunına pedagogikalıq qayta islewdiń jańa ideyası qáliplesiwindegi 1-basqısh 1970-1980 jıllarǵa tuwrı keledi. Bıyılǵı jıllarda ilimpazlar oqıw predmetlerin gruppalaw, tábiyiy hám gumanitar cikldaǵı oqıw predmetlerinde maǵlıwmat mazmunın materiallastırıw, maǵlıwmat mazmunınıń strukturalıq komponentlerin ajıratıw máselelerin úyrendi. Maǵlıwmat mazmunına pedagogikalıq qayta islewdiń jańa koncepciyası rawajlanıwındaǵı ekinshi basqısh 1980-2000 jıllarǵa tuwrı keledi. Maǵlıwmat mazmunına qayta islew proektlestiriwdiń strukturalıq bólegi retinde ajratıla baslandı. Bir qatar ilimpazlar (I. YA. Lerner, S. I. Visotskaya) dıń izertlewlerinde bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybe, dóretiwshilik iskerlik tájiriybesi, munásiybetlerdi didaktik joybarlardıń strukturalıq bólimleri formasında qaraw hám analiz qılıw ideyası payda boldı. (Voprosi konstruirovaniya soderjaniya obshego srednego obrazovaniya.-M., 1980). Ózbek mekteplerinde tálimdi proektlestiriwdiń eki tárepten áhmiyeti bar tálim procesiniń jańa, pedagogikalıq ámeliyatda ele ushramaǵan proektlestiriw quralların ızlep tabıw ; original joybarlar tiykarında oqıw tárbiya procesiniń zamanagóy sapaların atap kórsetiw. Mektep táliminde názerde tutılǵan oqıw predmetleriniń barlıǵı insaniyat tárepinen tóplanǵan social tájiriybeni jaslarǵa úyretiwge jóneltirilgen. Social tájiriybe kóp forma hám kórinislerge iye bolıp, onıń ulıwma tiykarları filosofiyalıq dóretpelerde kórsetilgen.
Social tájiriybe qanday wazıypalardı atqaradı?
Social tájiriybe jámiyette úsh qıylı tiykarǵı wazıypanı atqaradı : a) ózin jańa informasiyalar menen bayıtıw, óz tásir sheńberin keńeytiw; b) jámiyet ushın, onıń endigi rawajlanıwı ushın materiallıq baylıqlardı, ruwxıy baylıqlardı jeterli muǵdarda islep shıǵarıw ; v) social tájiriybeni jaslarǵa úyretiw. Bul bolsa didaktik joybarlar tiykarında ámelge asıriladı.
Social tájiriybe hám didaktik joybardıń uqsas hám ayrıqsha tárepleri nede? Olar qanday funksiyalardı orınlaydı?
Social tájiriybe ulıwma insanıylıqqa tiyisli bolıp, ol jaǵdayda jasap ótken, jasap atırǵan áwladlardıń turmıslıq tájiriybeleri, pikir-oyı, árman-háwesleri, bilimleri, erisken nátiyjeleri hám hátte xızmetleri de materiallasqan. Didaktik joybar jaslarǵa qarata dúziledi. Social tájiriybege pedagogikalıq islew berilip, balalarbap didaktik joybarlar tayarlanadı. Olardıń jamiyettegi funksiyaları da hár túrlı. Social tájiriybe ózin-ózi asıraydı, rawajlandıradı. Onıń ámel qılıw formaları kóp: filosofiya, pán, kórkem óner, ádebiyat, mádeniyat, dinge sıyınıw, etika, úrp-ádet, islep shıǵarıw usılları hám quralları. Didaktik joybar bolsa jaamiyette jaslardı turmısqa, óndiriske tayarlaw funksiyasın atqaradı. Onıń formaları eki gruppaǵa ajıratıp uyreniledi: oqıw jobası, programması, predmeti, sabaqlıq, oqıw qollanbası maǵlıwmat mazmunı dárejesinde; oqıw materialı, oqıw elementi, oqıw sorawı, oqıw tapsırı qlari sıyaqlılar bolsa tálim mazmunı dárejesinde izertlenip úyreniledi.
Social tájiriybe sistema retinde tómendegi strukturalıq bólimlerden ibarat :
Bul sanaq sistemasınan tómendegilerdi úyreniwimiz múmkin 2-3-4-5…16 lıq sanaq sistemasında berilgen barlıq ámellerden paydalanıp tómendegi ámellerdi orınlawımız múmkin: +,-, *, / lardan paydalanamız hám de hár bir oqıwshıǵa túsindirip beremiz hám de ámellerdi atqaramız bul jerde berilgen hár bir 2 lik yaki 16 lik sanaq sistemasındaǵı berilgen sanlardı 10 lıq sanaq sistemasına ótkerip alsaq biz ushın qolay boladı. Bunnan tısqarı tómendegi formula menen 10 lıq sanaq sitemasına ótkerip alamız hám de isleymiz. Bul jerde bizge «Jetilisken kásiplik háreket modeli» málim. Onıń 6 basqıshı bolsa Germaniya tálim sistemasında «Yo'naltiruvchi tekst usılı» atı menen aytıladı. Bul 6 basqıshtı oqıwshılar hár bir ámeliy jumıs-háreketti orınlaw ushın ǵárezsiz ámelge asırıwları kerek, tek (kerek bolǵanda ) instruktordıń basshılıǵında :
1. Maǵlıwmat jıynaw: Oqıwshı berilgen jumıs tapsırig'ini analiz etedi hám kerekli hámme maǵlıwmatlardı ǵárezsiz túrde yig'adi.
2. Joba dúziw: Oqıwshı ǵárezsiz túrde barlıq kerekli jumıs basqıshlarınan ibarat jumıs rejesin dúzedi
3. Qarar qabıllaw: Oqıwshı oqıtıwshı menen birgelikte jumıs rejesin ámelge asırıw tuwrısında qarar qabıl etedi.
4. Ámelge asırıw: Oqıwshı jumıs jobası tiykarında jumıstı ǵárezsiz atqaradı
5. Tekseriw: Oqıwshı jumıs nátiyjesin ǵárezsiz tekseredi hám «Bahalaw varog'i»ni toldıradı.
6. Juwmaq shıǵarıw: Oqıwshı hám oqıtıwshı birgelikte jumıs procesin, sonıń menen birge, jumıs nátiyjelerin analiz etedi hám juwmaq shıǵaradı.
" Iskerlik tarawı" túsinigi: Ámeliyat oqıtıwshı hám teoriya oqıtıwshınıń túrli hil wazıypalarınan tipik wazıypalalarini ajıratıw múmkin. Olar tálimge tiyisli iskerlik menen óz-ara baylanıslı. Óz-ara baylanıslı bilimler, strategiya, texnika hám ilajlardan ibarat bunday dúzılıwdı (strukturanı ) biz «faoliyat tarawı» dep ataymiz. Biraq bunı oqıtıwshı yamasa instruktorning joqarıda kórsetilgen didaktik minez-qulqlar menen atlastırıw múmkin emes, sebebi didaktik minez-qulqlar áyne teoriyalıq sabaq yamasa instruktajlarning sikli menen baylanıslı. Iskerlik tarawı kóbirek zattı óz ishine aladı. Iskerlik tarawların belgilewden maqset - oqıtıwshı hám ámeliyat oqıtıwshınıń túrli hil wazıypalarınan tipik wazıypaların ajıratıw hám tariyplew. Bunday iskerlik tarawı túrli wazıypalar muǵdarın óz ishine alıwı múmkin, yaǵnıy ol keń da tar da bolıwı múmkin. Álbette, iskerlik tarawı óz ishine didaktik minez-qulqlardı qamtıp alǵan, lekin bul háreketler onıń tek bir bólegin quraydı. Seminardıń keyingi bólimlerde oqıw materialı iskerlik tarawlarǵa bólingen. Biz iskerlik tarawların keń kólemli etip tuzdik hám olardan mazmunlardı dúziw quralı retinde paydalandıq. Nege degende, bul forma bilimlerdi ámeliyatqa yakin túrde o'kitishni ańsatlashtiradi. Sonıń menen birge, iskerlik tarawları bolsa óz gezeginde jáne de bolınıp, oqıtıwshı hám instruktorning tapsıriklarini anıq belgilew múmkinshiligin jaratadı.
2-