4 – боб  типик қисм

Таъмирлаш. 
Валларнинг асосий нуқсонлари маҳаллий ва
умумий эгилиш, буралиш, синиш, цапфаларнинг узилиши
, 
резьба 
ўрамларининг узилиши ёки чўзилиши
ва ҳоказо. Валларни
таъмирлаш технологияси ва усуллари ҳар
бир конкрет ҳолат
учун дефектнинг 
характерига,
ўлчамига
, 
шунингдек таъмирлаш базасининг техник жиҳозланганлигига боғлиқдир.
Валларнинг эгилиши,
буралиши ва синиши одатда юкламанинг ортиб кетиши натижасида (ускуна иш режимининг бузилишидан 
келиб чиқадиган) ёки қадалиш келтириб
чиқарадиган
подшипниклар ёки бошқа
деталларнинг ишдан чиқиши натижасида рўй беради. 
Валнинг эгилишига
, 
шунингдек
, 
ускунанинг узоқ
муддат титраш
остида ишлаши
ҳам
сабаб бўлади. Вал эгилиши ва унинг асосий 
ўлчамларидан четлашиши чегаралари ҳар
бир ускуна учун тегишли йўриқнома
бўйича
белгиланади. Асосан валлар юқори
даражада 
юклама бериладиган участкаларида бир диаметрдан иккинчи диаметрга ўтиш жойларида синадилар. 
Цапфа ва ишчи бўйинлар юзаларининг емирилиши жуфтларнинг (вал
-
подшипник,
вал
-
зичлама ва
ҳ
.) 
ишқаланиш шароитларида 
аниқланади. Емирилиш бир текисда ёки нотекис бўлиши мумкин. Шпонкали ариқчаларнинг ишлаб чиқилиши ва резьба ўрамларининг 
узилиши
, 
монтажни нотўғри
ташкил қилинишидан,
бирикмаларнинг ўта юкланганлигидан, шунингдек
титрашдан ва бошқа
динамик 
юкламалардан келиб чиқади.
Валнинг эгилиши
, 
эксплуатация жараёнида
, 
унинг уриши, тебраниши
бўйича
топилади. Бундай валларнинг ишлашида
, 
у билан
туташган деталлар бузилади, биринчи навбатда подшипниклар,
шунинг учун уни алмаштириш ёки таъмирлаш зарур. Таъмирлашдан аввал 
вални марказда уришига ёки призмаларда уришига кўпроқ
эгикликни
кўрсатиб берувчи индикатор
ёрдамида текширилади. Эгикликни 
кичик аниқликда узун қаттиқ
чизғич
ёрдамида аниқлаш мумкин, шунингдек, токорлик станоклари марказларида штихмасс ёрдамида 
аниқланади.
Эгилган валлар совуқ
ҳолатда ёки қиздириш вақтида механик равишда тўғирланади. Биринчи усул оддий ва етарли даражада
аниқлик имконини беради, фақат
валнинг баъзи бир участкаларида ўта кучланиш юзага келади,
бунинг натижасида унинг толиқиш 
мустаҳкамлиги
сезиларли даражада камаяди. Тўғирлаш
домкрат ёки пресс ёрдамида амалга оширилади.
Колец валнинг сезиларсиз эгилиши (0,05% узунликкача) ни наклен усули орқали
тўғирланади. Тирсакли валнинг юзасини ҳар
икки томонидан зарарланган бўйиндан бошлаб думалоқ каллакли қўл болғачаси ёки енгил пневматик болғачага кийдирилган зарб урувчи 
чеканка билан
пухталанади. Наклен
натижасида пайрахалар бирмунча қийшаяди, вал ўқи эса тўғирланади. 
Диаметри катта бўлган валлар (100мм дан ортиқ) жойида горелка алангасида 200
-600 

С да қиздириш йўли билан
тўғирланади. 
Вал диаметри ва эгилиш катталиги қанчалик юқори
бўлса, қиздириш температураси шунчалик юқори
бўлади
.
Валлардаги ёриқлар пайвандлаб ямалади. Бунинг учун ёриқ
эгаллаб олган участкаларга буткул чуқурлиги бўйлаб
пайвандлашга 
ишлов берилади
(рахлари олинади,
пайвандланадиган юза тозаланади). Металл чоки ва чок олди зоналарини тоблашни олдини олиш 
мақсадида,
ёриқларни пайвандлашни мумкин қадар тез ўтказиш керак,
акс ҳолда чок мўрт бўлиб
қолиши мумкин. 
Синган валларни яна пайвандлаш орқали
ҳам
қайта
тиклаш мумкин (электр
ёйли
пайвандлаш афзалроқ
).
Бўлакларнинг учларини улашга тайёрлангандан сўнг
синган вал қисмларини чўян призмаларга ёки махсус кондукторларга 
валнинг дастлабки узунлигини сақлаган ҳолда
жойлаштирилиб
, 
маҳкамланади ва чок пайвандланади. 
Пайвандлаш участкасидаги қайта
тикланган валнинг мустаҳкамлиги, одатда бутун вал мустаҳкамлигининг 60% идан ортиқ
бўлмайди. Шунинг учун масъулиятни,
кўп юкламали машиналарнинг синган валлари қайта
тикланмайди,
уларни янгилари билан
алмаштирилади.

---

51 
Баъзи ҳолларда синган ёки баъзи жойлари
кўп едирилган валларни пайванд ёрдамида ва механик бирикмалар ёрдамида уланади. 
Механик емирилиш катталикни универсал ва махсус ўлчов асбоблари ва шаблонлар ёрдамида аниқланади. Валларнинг 
емирилган юзаларини емирилиш катталигига ва иш шароитига қараб
қуйидаги
асосий усуллар билан
таъмирланади: металларнинг 
емирилган қатлами суюлтириб қоплаш
, 
металлаш ёки галъваник қопламалар ёрдамида қайта
тикланади; втулкага кийдирма қўйиш ёки янги 
элементлар улаш билан
;