3D modellashtirish va raqamli animatsiya

6.1. Kadrlar almashinuvi chastotasi 
 
Animatsiya o‘zida 
kadrlar
(frames) deb ataluvchi harakatsiz 
tasvirlar ketma-ketligini aks ettirsa ham, inson tafakkuri 
ko‘rish 
inersiyasi
kabi shunaqangi o‘ziga xosliklarga ega bo‘ladi. Inson 
ko‘zi sekundning ma’lum bir ulushidayoq kuzatish nuqtasining 
qanday o‘zgarishidan keyingi tasvirni ko‘ra oladi. Kinofilmlarda va 
televizion ko‘rsatuvlarda bunday jihatlar kadrlarning uzluksiz 
harakati illyuziya (ko‘zning aldanishi)larini yaratish uchun 
foydalaniladi. Shunga qaramay, filmlar va teleko‘rsatuvlar 
harakatsiz kadrlar to‘plamidan tarkib topadi. Aynan ko‘rish 
inersiyasi harakat va harakatsizlik o‘rtasidagi ko‘prik darajasiga 
ko‘tariladi. Tasvirni ekranga chiqarish tezligi kadrlar almashinuvi 
chastotasi deb ataladi va 
kadrlar sekundlarda
(frames per second – 
fps) o‘lchanadi.
Qoida sifatida, animatsiyalarning bir tekis aks etishi uchun 
kadrlar almashinuvining minimal chastotasi 15 kadr/sekundni 
tashkil etadi, bu esa uncha katta bo‘lmagan ko‘rsatkich. Shuning 

---

299 
uchun inson ko‘zi alohida tasvirlar to‘plami (miltirash effekti)ni 
payqashga ulguradi. Sekundiga 15 kadrdan iborat bo‘lgan raqamli 
videoning 
shakllanish 
davrida 
bir 
xil 
tezlikda 
o‘qishga 
mo‘ljallangan kompakt-disklar uchun diskovodlar va sekin ishlovchi 
grafik adapterlar umumqabul qilingan qiymatni maqbul darajadagi 
chastotaga ko‘tarish imkonini bermadi.
Kadrlar almashinuvining odatdagi chastotasi yuqori sifatli 
animatsiyalarda kompyuterlar uchun 30 kadr/s va NTSC (National 
Television Standards Committee – Televizion stardartlar bo‘yicha 
milliy qo‘mita) standarti uchun 29.97 kadr/sekundni tashkil etadi, 
bunday tezlik sababli tasvirning milt-milt etib yonib turishi 
ko‘rinmaydi. Evropa va bir qator osiyo davlatlari standartlarida eng 
yaxshi chastota 25 kadr/s hisoblanadi. Bizning davrimizda aksariyat 
multimediali kompyuterlar 30 kadr/s chastotada animatsiya va 
videoni o‘qish holatida, shuning uchun ushbu ko‘rsatkich keyingi 
ishlarda asosiy standart sifatida qabul qilinishi mumkin. Agar 
yaratilinayotgan animatsiya film sifatida foydalanilsa, unda 
kinokamera va proektorlarda qo‘llaniladigan asosiy chastota 
ko‘rsatkichi 24 kadr/s hisoblanadi.
Animatsiyalar yaratishdan oldin, kadrlar nomerini hisoblash 
uchun asosiy hisoblangan kadrlar almashinuvi chastotasini aniqlab 
olish zarur bo‘ladi. Masalan, agar 15 kadr/s chastota tanlangan 
bo‘lsa va obyektning joyini o‘zgartirishi ikki sekund davom etsa, 
unda sanoq birinchi kadrdan boshlanadi va 30 kadrda tugaydi (30 
kadrlar 15 kadr/s.ga bo‘linishi 2 sekundni tashkil etadi). Boshqa 
tomondan, agar 24 kadr/s ko‘rsatkich tanlangan bo‘lsa, unda 
animatsiya 48 kadrda tugaydi va xuddi shunday o‘xshashlik 
asosida, 
30 
kadr/s 
kadrlar 
almashinuvi 
chastotasidan 
foydalanilganda animatsiya 60 kadrda tugaydi.
Uch o‘lchovli modellashtirish dasturlarida ko‘pincha oddiy 
vaqt shkalalari yoki foydalanuvchi kerakli kadrni tanlash, real 
vaqtda animatsiyani ko‘rsatish, kadrlar almashinuvi parametrlarini 
o‘zgartirish va boshqa ishlarni bajarishda foydalanadigan tugmaga 
o‘xshash boshqaruv interfeysi mavjud bo‘lmaydi. Misol sifatida, 
3DS Max dasturida animatsiyalarni boshqarish vositasiga e’tibor 
beramiz (6.1-rasm). 

---

300 
6.1-rasm. 3DS Max dasturida animatsiyalarni boshqarish vositasi.