37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya Muammoli tezis

39/1 mantiq ilmi o’rganadigan masalalar va uning asosiy qonunlari
Formal mantiq — mulohazalar va isbotlashning strukturasini analiz qilish, o‘rganish bilan shug‘ullanuvchi fan bo‘lib, unda asosiy e’tibor mazmunga emas, shaklga qaratiladi.
Noformal mantiq (informal logic) — tabiiy tilda argumentlash- ni qurish va baholashning noformal standartlarini, uni talqin qi- lishning usullari va mezonlarini ishlab chiquvchi normativ fandir.
Nazariy mantiq — muayyan bilimlarning mantiqiy sistemasi yoki mantiqiy nazariyalar yig‘indisi bo‘lib, ular tabiiy va maxsus formallashgan (sun’iy) til vositasida, ma’lum bir prinsip va aksio- malarga asosan qurilgandir.
Amaliy mantiq — 1) insonlarning tabiiy tafakkurlash jarayonini; 2) nazariy mantiqdan konkret holatlarda foydalanishni, ya’ni dalil- lash va rad etishni; 3) faoliyat mantig‘i, qaror qabul qilish mantig‘i, tanlash mantig‘i, evristika, prakseologiya, konfliktologiya va boshqa shu turdagi mantiqiy nazariyalar va tadqiqotlarni ifodalaydi.
Eramizdan avvolgi IV asrdan boshlangan va XIX asrning oxiri — XX asrning boshlarida yakunlangan (formal) mantiq rivojlanishining birinchi bosqichi an’anaviy (klassik) mantiq deb ataladi. An'anaviy mantiq to‘g‘ri tafakkurlashni asosan tabiiy tilga tayangan holda o‘rgangan.
Noan’anaviy (noklassik) mantiq — klassik mantiqni tanqid qi- lish va takomillashtirish bilan birga, uni mukammallashtirish, to‘ldirish va undagi zamonaviy mantiqning asosini tashkil etuvchi g‘oyalarni yanada rivojlantirish natijasida vujudga kelgan man- tiqiy nazariyalarning majmuyidir.
Zamonaviy mantiq atamasi XIX asrning oxiri — XX asr- ning boshlarida mantiq ilmi rivojining hozirgi bosqichini ifo- dalash uchun qo‘llaniladi. Bu bosqich yana matematik mantiq va simvolik mantiq terminlari bilan ham ataladi. Matematik mantiq terminining qo‘llanishi uning zamonaviy mantiq bi- lan qo‘llaydigan usullariga ko‘ra o‘xshashliklarini bildiradi. «Simvolik mantiq» termini esa zamonaviy mantiqda mantiqiy tahlil qilish maqsadida maxsus yaratilgan formallashgan tillar qo‘llanishini ko‘rsatadi.