37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya Muammoli tezis

Argumentlarni rad etish - tezisni isbotlash uchun oponent tomsonidan keltirilgan argumentlar tanqid qilinib, ularni xatoligi yoki tezisni isbotlash uchun etarli emasligi aniqlanadi.
Demonstratsiya – isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. Rad etishning bu usulida isbotlashda yol qoyilgan xatolar aniqlanadi.
Isbotlash va rad etish qoidalari, ularni buzganda kelib chiqadigan mantiqiy xatolar.
Isbotlash qoidasi - tezis argumentlardan mantiqiy tarzda kelib chiqadigan xulosa bolishi lozim. Buning uchun isbotlash yoki rad etish xulosa chiqarish xodisalariga rioya qilish zarur. Masalan: Respublikamiz taraqqiyoti uchun milliy mafkura, milliy ғoyaning ahamiyati toғrisidagi tezisni isbotlash davomida umuman jamiyatga mafkura kerakmi yo`qmi degan masalani isbot etishga harakat qilinsa, unda tezisning mazmuni kengayib ketadi va tezis almashinadi
37/3 fikrni asoslashda uchraydigan xatolar.
Isbotlash qoidasi - tezis argumentlardan mantiqiy tarzda kelib chiqadigan xulosa bolishi lozim. Buning uchun isbotlash yoki rad etish xulosa chiqarish xodisalariga rioya qilish zarur. Masalan: Respublikamiz taraqqiyoti uchun milliy mafkura, milliy ғoyaning ahamiyati toғrisidagi tezisni isbotlash davomida umuman jamiyatga mafkura kerakmi yoqmi degan masalani isbot etishga harakat qilinsa, unda tezisning mazmuni kengayib ketadi va tezis almashinadi.
Bahs - jarayonida tezis mazmunining toraytirilishi yoki kengaytirilishini tezisni ozgarishiga olib keladi. Ular oziga xos qonun qoidalarga ega. Masalan: zaruriyatsiz bahslashmaslik, bahs davomida mavzudan chetga chiqmaslik, mavzuni ozgartirmaslik, mavzuni yaxshi biladigan aqlli odamlargina bilan baxslashish va hokazo.
Sofistlar - isbotlash jarayonida ataylab qastdan xatoga yol qoyuvchilar grekcha -"ayyorlik".
Parologizm - fikr jarayonida bilmasdan xatoga yol qoyish.
Paradoks - chinligini xam, xatoligini ham birdan isbotlash mumkin bolgan fikrlar.
Muammoli tezis -bilish davomida, olam va uni bilish haqidagi mavjud tasavvurlarni, bilish metodi va vositalarini ozgartirishning obektiv zarurligi. Masalan: Hozirgi paytda fanda snergetika ғoyalari va metodlarini tushuntirish va qollanish sohalarini aniqlash bilan boғliq bo`lgan vazifalarni hal qilish zaruriyati yangi vaziyatni yaratadi.