37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya Muammoli tezis

37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya
Muammoli tezis -bilish davomida, olam va uni bilish haqidagi mavjud tasavvurlarni, bilish metodi va vositalarini ozgartirishning obektiv zarurligi. Masalan: Hozirgi paytda fanda snergetika ғoyalari va metodlarini tushuntirish va qollanish sohalarini aniqlash bilan boғliq bolgan vazifalarni hal qilish zaruriyati yangi vaziyatni yaratadi.Muammo va uning tafakkur jarayonida tutgan orni.
Muammo - javobi bevosita mavjud bilimda bolmagan va echish usuli nomalum bolgan savol. Masalan: Jahon tajribasiga murojaat qilsak, millatning mafkurasi bir emas, balki bir necha avlodning umri davomida ishlab chiqilishi va takomilga erishuviga guvoh bolishi mumkin.
Gipoteza - bilimlarning mavjud bhlish va taraqqiy etish shakli.
Gipoteza - organilayotgan xodisaning sabablari va xususiyatlarini tushuntiradigan asosli taxmin tarzdagi bilim shaklidir. Masalan: Ptolomey Erning harkatlanmaydigan markaz ekanligi haqidagi gipotezasi Kaperninkning geliotsentrik nazariyasi asoslanadigan faktlarga zid kelganidan keyin rad etiladi. Umumiy gipoteza - tabiat, jamiyat, bilishm xodisalarining qonuniyatlari haqida bildirilgan asosli taxmin. Masalan: Erda hayotni paydo bolishi, ongning kelib chiqishi.
Juziy gipoteza - ayrim fanlar konkret predmet va xodisa­larning kelib chiqishi xususiyatlari haqidagi bildirilgan asosli taxminiy fikrdan iborat.
Ishchi gipoteza - tadqiqotning dastlabki bosqichida ilgari suriladigan taxmin bolib, oz oldiga organilayotgan xodisaning sababini emas, u faqat kuzatish va element natijalarini tasvir­lash, tartibga solishga yordam beradi. Nazariyaning mohiyati, strukturasi, funktsiyalari va turlari.
Nazariya - malum bir predmet sohasiga oid tushunchalar, qonunlar, gipotezalar, ғoyalarni sistemaga solib, shu soxadagi hodisalarni tushuntirish, oldindan ko`rish imkonini beradigan ishonchli bilim. Masalan: N’yutonning harakatning uchta qonuni hamda butun olam tortishish qonuni, Keplarning planetalar harakati qonunlari.