37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya Muammoli tezis

Apogogik isbotlash – vaqtincha chin deb qabul qilinadi va undan malum bir natijalar keltirilib chiqariladi, songra bu natijalarning xatoligi korsatiladi. Demak, tezisning chinligi isbotlanadi. Masalan: materiya harakatsiz mavjud degan hukm chin bolsa unga zid bolgan hukm olinadi.
Tezis - chinligi asoslanishi lozim bolgan hukm. U ibotlashning markaziy figurasi xisoblanadi; butun diqqat etibor uning chinligini korsatishga qaratiladi.
Argumentlar - tezisning chinligini asoslash uchun keltirilgan hukmlar.Hukmlar, oxshamalar, teoremalar argumentlar bolib xizmat qildi.
Isbotlash usuli - demonstratsiya tezis bilan argumentlarortasidagi mantiqiy aloqadan iborat.
Bevosita isbotlashda tezisning chinligi togridan - toғri argumentlar bilan isbotlanadi, unga tezisga zid bolgan hukmlardan foydalaniladi. Masalan: “Ozbekiston- mustaqqil davlatdir” degan tezisning chinligi “Ozbekiston mustaqqil davlat deb elon kilinishi, uning xalqaro mikesda etirof etilishi” kabi asoslr yordamida isbotlanadi.
Bilvosita isbotlashda - tezisning chinligi unga zid bolgan hukmning xatolarini korsatish orqali asoslanadi. Masalan: materiya harakatsiz mavjud emas degan hukmning chinligini asoslash uchun unga zid bolgan, materiya harakatsiz mavjud degan hukm olinadi.
Raddiya, rad etish usullari.
Raddiya - isbotni tuzishga qaratilgan mantiqiy amaldir. Baxs qatnashchilaridan biri malum bir tezisni ilgari surib, uni himoya qilsa (proponent), boshqasi unga qarshi chiqadi (Oponent).
Rad etish usullari: tezisni rad etish, argumentlarni rad etish, demonstratsiyani rad etish.
Tezisni rad etish – faktlar orqali, bemanilikka olib kelish usuli orqali rad etishga aytiladi. Masalan: sovet davrida Ozbekiston mustaqil respublika bolgan degn tezisni rad etish, yani uning notoғri ekanligini isbotlash uchun tarixiy faktlarga asoslanamiz. Rad etilayotgan tezis vaqtincha chin deb tan olinadi, undan kelib chiqadigan natijalar aniqlanib, bu natijalarning haqiqatga zid, notoғri ekanligi isbotlanadi. Bu usul bemanilikka olib kelish deb aytiladi.(a – b) – ((a - b) – a)