37/1 bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakillari : muammo gipoteza nazariya Muammoli tezis

Bilvosita isbotlashda - tezisning chinligi unga zid bolgan hukmning xatolarini korsatish orqali asoslanadi. Masalan: materiya harakatsiz mavjud emas degan hukmning chinligini asoslash uchun unga zid bolgan, materiya harakatsiz mavjud degan hukm olinadi.
38/2 oddiy mulohazalarning komleks tahlili tarkibi ifodalanishi chinlik qiymati turlari
a), S — P emas (inkor mulohaza)
Mnlohazalar tuzilishiga ko‘ra oddiy va murakkab bo‘ladi.
OtUliy mulohaza tarkibidan yana bir mulohazani ajratib lioMnmydigan mulohazadir yoki bir subyekt va bir predikatdan i, i. 11 k i I t opgan mulohazadir.
I m kibidan ikki yoki undan ortiq mulohazani ajratish mumkin ho'lgim mulohaza murakkab mulohaza deyiladi. Masalan, «Man- liq ilmini o‘rganish to‘g‘ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi»,
li j-vnn fikr oddiy mulohazani ifodalaydi. «Mantiq ilmi tafakkur •Imkllari va qonunlarini o‘rganadi» — bu murakkab mulohazadir.
Oddiy mulohazalar ikki tamoyilga, ya’ni miqdori va sifatiga ko'ra tasniflanadi. 1-tamoyil. Miqdoriga ko‘ra oddiy mulohazalar vakka, umumiy va juziy bo‘ladi.
Oddiy mulohazalarni tasniflashning ikkinchi tamoyi- h hu ularning sifatidir, ya’ni tasdiq yoki inkor mazmunga ega I ii 11 ishidir. Mulohazaning sifatini mantiqiy bog‘lama belgilaydi.
Ilamma ilonlar zaharlidir» mulohazasining predikatida subyekt haqidagi fikr tasdiqlanadi. Bunday mulohaza tasdiqlovchi deyi- laili. «Hech bir riyo amal maqbul emas» mulohazasida subyekt lia(|ida nimadir inkor qilinadi. Bu inkor mulohaza deyiladi. Mu- loliazalarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlashda va ularni mantiqiy tahlil qilishda oddiy mulohazalarning miqdor va sifati Ito yicha birlashgan klassifikatsiyasi (asosiy turlari)dan foydalani- ladi. Ular quyidagilardan iborat:
I. Umumiy tasdiq mulohazalar. Ular bir vaqtning o‘zida ham umumiy, ham tasdiq bo‘lgan fikrni ifodalaydi. Masalan, «Hamma talabalar mantiq ilmini o‘rganadilar». Bu mulohaza lotin alifbo- sidagi A harfi bilan belgilanadi va «Hamma S — P dir» formulasi orqali ifodalanadi.
Umumiy inkor mulohazalar bir vaqtning o‘zida ham umu- miy, ham inkor bo‘lgan fikrni ifodalaydi. Masalan, «Hech bir ishbilarmon rejasiz ish yuritmaydi». Bu mulohaza «Hech bir S — P emas» formulasi orqali ifodalanadi va lotincha E harfi bilan belgilanadi.
Juziy tasdiq mulohazalar bir vaqtning o‘zida ham juziy, ham tasdiq fikrni ifodalaydi. Masalan, «Ba’zi talabalar mas’uliyatli». U lotincha I harfi bilan belgilanadi va «Ba’zi S—Pdir» formulasi orqali ifodalanadi.
Juziy inkor mulohaza bir vaqtning o‘zida ham juziy, ham inkor bo‘lgan fikrni ifodalaydi. Masalan, «Ba’zi talabalar tartib- li emas». Uning formulasi «Ba’zi S—P emas» bo‘lib, lotincha O harfi bilan belgilanadi.
Ajratib ko‘rsatuvchi va istisno qiluvchi mulohazalar. Shunday mulohazalar borki ularda nimadir ajratib ko‘rsatiladi yoki istisno qilinadi. «Guruhimiz talabalaridan faqat 4 kishi musobaqada qatnashadi». Bu ajratib ko‘rsatuvchi mulohazadir. «Davrada ya- qinlarimdan boshqa hamma bor edi». Bu istisno qiluvchi mulo- hazadir.